.:: استان آذربایجان غربی ::.
آذربایجان غربی
بقیه در ادامه مطب
استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستمهای ویژه‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در سطوح مختلف توپوگرافی به وجود آمده‌است که اهم آنها به شکل جنگلها و مراتع خودنمایی میکنند.این استان عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه‌است، ولی در برخی از ماههای زمستان، توده هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متأثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما می‌شود.
سیمای ظاهری ناهمواری های استان
استان آذربایجان غربی از نظر ناهمواری ها، چهره ای متنوع دارد؛ به طوری که از کل وسعت استان ۲۱ درصد را سرزمین های پست و جلگه ها، ۶۳ درصد را ارتفاعات و ۱۶ درصد را دریاچهٔ ارومیه به خود اختصاص داده است. از نظر شکل ظاهری می توان ناهمواری های استان را به دو ناحیه تقسیم کرد.۲ سرزمین های هموار دشت ها و جلگه ها
ارتفاعات استان را به سه گروه عمده می توان تقسیم کرد.
- کوه های شمالی شامل کوه های ماکو، قطور، خوی مخروط آتشفشانی آورین در شهرستان خوی با ارتفاع ۳۶۲۲ متر بلندترین قله استان می باشد.
- کوه های مرکزی شامل کوه های سلماس، ارومیه، اشنویه کوه شهیدان با ۳۶۰۰ متر ارتفاع در جنوب شرق و غرب ارومیه دالامپر ۳۲۰۰ متر ارتفاع (مرز سه کشور ایران، عراق، ترکیه) ارتفاعات برده رش ۳۶۰۸ متر در ارومیه و بزسینا ۳۴۸۰ متر کله شین با ارتفاع ۳۳۸۵ متر و ساری داش با ۳۹۰۷ متر در شهرستان اشنویه
- کوه های جنوبی شامل ارتفاعات جنوب دشت نقده ، غرب مهاباد ،پیرانشهر، سردشت و تکاب قندیل ۳۴۴۸ متر در پیرانشهر بلقیس با ارتفاع ۳۳۳۲ متر در تکاب
۱ -دشت های شمالی: زنگنه، پلدشت، ماکو، خوی
۲ -دشت ها و جلگه های مرکزی:الف) دشت ها: سلماس، اشنویه، بخشی از ارومیه ب) جلگه ها: بخشی از ارومیه
۳ -دشت ها و جلگه های جنوبی:الف) دشت ها: سردشت، پیرانشهر، تکاب، بوکان، مهاباد ب) جلگه ها: میاندوآب و بخشی
از مهاباد
آب و هوا
عوامل مؤثر در آب و هوای استان را می توان به دو دسته تقسیم کرد:۱ عوامل درون استانی: عرض جغرافیایی، ارتفاع مکان، جهت قرارگیری کوه ها، فاصله از دریا
۲ عوامل برون استانی: ورود توده های هوایی در فصول مختلف
کوه ها: در میان عوامل فوق ارتفاعات و کوه ها نقش مهم تری در چگونگی آب و هوای استان دارند. رشته کوه های استان به صورت طویل و مرتفع در جهت شمالی جنوبی و جنوب شرقی امتداد یافته اند. این ارتفاعات مانند دیواری در برابر هجوم توده های هوای غربی قرار گرفته اند و باعث صعود و تراکم هوای مرطوب و ایجاد بارش می شوند. این بارندگی ها سر منشأ رود های پر آب استان اند. در استان ارتفاعات بالای ۲۰۰۰ متر به زیر قشر ضخیمی از برف فرو می روند و ارتفاعات بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متر به مقدار کافی باران دریافت می کنند؛ بنابراین ارتفاعات استان در الگوی پراکندگی دما و بارش مؤثرند.
توده های هوایی: توده های هوایی متفاوتی در فصول مختلف وارد استان آذربایجان غربی می شوند که از آن میان، آب و هوای آذربایجان غربی بیشتر تحت تأثیر توده های هوای غربی است. این توده ها از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه وارد استان می شوند و منشأ رطوبت و بارش درفصول پاییز، زمستان و بهار می شوند. البته توده های هوای سرد قاره ای سیبری و قطبی و توده هوای سرد مرطوب شمال اروپا نیز با ورود به آذربایجان باعث کاهش دما و بارش می شوند.
رود خانه ها
رودخانه ارس
رودخانه قزل اوزن
قِزِل‌اوزَن یکی از طولانی‌ترین رودخانه‌های ایران است که از کوه‌های کردستان سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به شاهرود به دریای خزر می‌ریزد. «قزل اوزن» نامی است ترکی و از دو جزء «قزل» به معنای «سرخ» یا «طلا»، و «اوزن» به معنای «شناور» تشکیل شده است. معنای دقیق آن روشن نیست و گمان زده شده است که به معنای «رودی که در آن طلا شناور است»، یا «رودی که به رنگ سرخ شناور است» و حتی «رودی که در آن ماهی قزل آلا شناور است» گفته شده است.نام تاریخی این رود در منابع یونان باستان آماردوس (به نام قوم آمارد) بوده است. در منابع اسلامی آن را نهرالابیض (=سپیدرود) خوانده‌اند و در سده‌های میانه تمام این رود به نام سپیدرود یا سفیدرود معروف بود ولی بعدها فقط به بخشی از آن که از منجیل تا دریای خزر فراردارد سفیدرود می‌گفتند. فرهنگستان ایران نام سفیدرود را برای تمام این رود مقرر کرد ولی اکنون از سرچشمه تا منجیل به آن قزل اوزن می‌گویند. این رودخانه از ارتفاعات چهل‌چشمه استان کردستان سرچشمه گرفته و پس از عبور از منطقه گروس و جذب روخانه‌های متعدد وارد جلگه خمسه شده و رودخانه های زنجان‌رود و ابهرچای را ضمیمه خود ساخته و به مسیر خود ادامه داده و در حدود پلدختر وارد تنگه کوهستانی قافلانکوه شده و از کنار این کوهستان گذشته و نرسیده بشهر میانه رودخانه‌های قرانقور، آیدوغموش و هشترود را که بالاخره به میانه‌رود می‌پیوندند و از غرب بشرق جریان دارند ضمیمه خود ساخته و در این محل در عرض جغرافیائی ۳۷ درجه و ۲۶ دقیقه عرض شمالی و ۴۷ درجه و ۵۱ دقیقه طول شرقی بمسیر خود ادامه داده و تقریباً در برابر «میانه» بسوی مشرق قوسی زده و از کنار ارتفاعات ماسوله جاریست. قزل‌اوزن در جنوب استان گیلان در درون آب دریاچه سد سفیدرود به رودخانه بزرگ شاهرود پیوسته و تشکیل رودخانه‌ای به نام سفیدرود می‌دهد.
|
نام رودخانه |
نام شهرستان |
|
آب شور |
شبستر |
|
آجی چای |
تبریز - آذرشهر - اسکو - هریس |
|
آجی چای جنوبی |
چاراویماق |
|
آذرشهر چای |
آذرشهر |
|
آق چای |
جلفا |
|
آغمیون چای |
سراب |
|
آیدوغموش |
چاراویماق |
|
ارس |
کلیبر - جلفا |
|
ارلان چای |
مرند |
|
اسپران چای |
تبریز |
|
الان چای |
سراب |
|
اوجان چای |
بستان آباد |
|
اهر چای |
اهر |
|
ایل گنه چای |
کلیبر |
|
بابره چای |
مرند |
|
بیوک چای |
سراب |
|
تاجیار |
سراب |
|
تیل چای |
شبستر |
|
جوان چای |
بناب |
|
حاجی لر چای |
ورزقان |
|
خداآفرین چای |
کلیبر |
|
دره رود |
اهر - کلیبر |
|
دریان چای |
شبستر |
|
دیزج چای |
میانه |
|
زنگول چای |
اهر |
|
زنوز چای |
مرند |
|
زیلبر چای |
مرند |
|
سردرود چای |
تبریز |
|
سلین چای |
اهر |
|
سنیخ چای |
تبریز |
|
سهند چای |
اهر |
|
سیل چایی |
مرند |
|
شهر چای |
میانه |
|
صوفی چای |
مراغه |
|
عنصرود چای |
اسکو |
|
فاضل گلی |
سراب |
|
قرنقو چای |
هشترود |
|
قزل اوزن |
میانه |
|
قزلجه چای |
اهر |
|
قطور چای |
جلفا |
|
قلعه چای |
عجب شیر |
|
قوری چای |
تبریز |
|
قوری گل |
بستان آباد |
|
کلامرز چای |
میانه |
|
گرمی چای |
میانه |
|
گمناب چای |
تبریز |
|
گنبر چای |
اسکو |
|
لیقوان چای |
تبریز |
|
لیلان چای |
مراغه - ملکان |
|
مردوق چای |
مراغه |
|
مغانجیق |
مراغه |
|
ملک کیان |
تبریز |
|
میانه چای |
میانه |
|
نهند چای |
هریس |
|
وانق چای |
سراب |
|
ورزقان چای |
ورزقان |
|
هرزند چای |
مرند |
|
هریس چای |
هریس |
|
هشترود چای |
هشترود |
|
هفت چشمه |
آذرشهر |
دریاچۀ ارومیه
حوضهٔ آبریز دریاچهٔ ارومیه که بزرگ ترین دریاچهٔ داخلی کشور است، مساحتی حدود ۵۱۸۷۶ کیلومتر مربع دارد که ۳۸ درصد ۲ درصد را فلات ها و تراس های مرتفع و حدود ۹ درصد آن را دریاچه و مابقی شامل / آن از نواحی کوهستانی ۲۱ درصد را تپه ها و ۱۱ دشت ها و اراضی مخلوط و گوناگون را شامل می شوند. ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد ۱۲۷۵ متر و عمق متوسط آن ۶ ۵ متر و حداکثر عمق آن ۱۶ ۱۴ متر می باشد.
طول دریاچهٔ ارومیه ۱۴۰ ۱۳۰ کیلومتر و عرض آن در پهن ترین قسمت ۵۸ کیلومتر و در کم عرض ترین نقطه مقابل شبه جزیرهٔ اسلامی ۱۵ کیلومتر است. این دریاچه در گذشته به نام های چی چست، کبودان نامیده می شد و بزرگ ترین و شورترین دریاچه در آمریکا می باشد. Salt lake دائمی ایران و یکی از دریاچه های فوق اشباع از نمک دنیا چون بحر المیت و ۱۹ رودخانه چون زرینه رود، سیمینه رود، زولا چای، شهر چای، باراندوز و… به دریاچه ارومیه وارد می شوند.
در سال های اخیر عواملی چون تغییرات اقلیمی، خشکسالی و پاره ای از عوامل انسانی سبب کاهش سطح آب دریاچه تا حدود ۶۰ ٪ گردیده است. البته در سال ۱۳۴۲ نیز سطح آب دریاچه ارومیه به میزان قابل توجهی کاهش داشته که در طول سال های بعد ترمیم گشته است. در این دریاچه بیش از ۱۰۲ جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است.
۱ قویون داغی (کبودان) ۲ اشَّ ک ۳ جزیره اسپیر ۴ آرزو ۵ دوقوزلار (نه گانه)
از ویژگی های مهم این دریاچه وجود نوعی جلبک و سخت پوست به نام آرتیمیا اورمیانا می باشد که غذای پرندگانی است که
در جزایر ارومیه تخم گذاری و زندگی می کنند.
شهرستان ها
فهرست شهرستان های آذربایجان غربی
| ردیف | نام شهر | شهرستان | جمعیت ۱۳۸۵ | جمعیت ۱۳۹۰ | رتبه در شهرستان |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | ارومیه | ارومیه | ۵۷۷٬۳۰۷ | ۶۶۷،۴۹۹ | ۱ |
| ۲ | خوی | خوی | ۱۷۸٬۷۰۸ | ۲۰۰،۹۵۸ | ۱ |
| ۳ | بوکان | بوکان | ۱۴۹٬۳۴۰ | ۱۷۰،۶۰۰ | ۱ |
| ۴ | مهاباد | مهاباد | ۱۳۳٬۳۲۴ | ۱۴۷،۲۶۸ | ۱ |
| ۵ | میاندوآب | میاندوآب | ۱۱۲٬۹۳۳ | ۱۲۳،۰۸۱ | ۱ |
| ۶ | سلماس | سلماس | ۷۹٬۵۶۰ | ۸۸،۱۹۶ | ۱ |
| ۷ | نقده | نقده | ۷۲٬۹۷۵ | ۷۵،۵۵۰ | ۱ |
| ۸ | پیرانشهر | پیرانشهر | ۵۷٬۶۹۲ | ۶۹،۰۴۹ | ۱ |
| ۹ | تکاب | تکاب | ۴۳٬۷۰۲ | ۴۴،۰۴۰ | ۱ |
| ۱۰ | ماکو | ماکو | ۴۱٬۸۶۵ | ۴۲،۱۶۷ | ۱ |
| ۱۱ | سردشت | سردشت | ۳۷٬۱۱۵ | ۴۲،۱۶۷ | ۱ |
| ۱۲ | شاهین‌دژ | شاهین‌دژ | ۳۴٬۲۰۴ | ۳۸،۳۹۶ | ۱ |
| ۱۳ | اشنویه | اشنویه | ۲۹٬۸۹۶ | ۳۲،۷۲۳ | ۱ |
| ۱۴ | قره‌ضیاءالدین | چایپاره | ۲۲٬۵۸۹ | ۲۳،۷۶۹ | ۱ |
| ۱۵ | شوط | شوط | ۱۹٬۷۵۹ | ۲۱،۰۴۷ | ۱ |
| ۱۶ | سیه‌چشمه | چالدران | ۱۴٬۱۸۹ | ۱۵،۷۸۶ | ۱ |
| ۱۷ | ربط | سردشت | ۷٬۹۸۷ | ۱۲،۰۶۸ | ۲ |
| ۱۸ | پلدشت | پلدشت | ۸٬۵۸۴ | ۹،۹۶۳ | ۱ |
| ۱۹ | بازرگان | ماکو | ۹٬۰۴۷ | ۹،۵۵۱ | ۲ |
| ۲۰ | تازه‌شهر | سلماس | ۸٬۲۱۶ | ۸،۸۶۴ | ۲ |
| ۲۱ | فیرورق | خوی | ۷٬۹۰۳ | ۸،۸۳۷ | ۲ |
| ۲۲ | چهاربرج | میاندوآب | ۷٬۹۴۰ | ۸،۶۸۱ | ۲ |
| ۲۳ | محمدیار | نقده | ۸٬۰۱۸ | ۸،۶۰۴ | ۲ |
| ۲۴ | دیزج دیز | خوی | - | ۷،۸۹۷ | ۳ |
| ۲۵ | نوشین‌شهر | ارومیه | ۶٬۷۳۱ | ۷،۱۸۳ | ۲ |
| ۲۶ | محمودآباد | شاهین‌دژ | ۵٬۸۱۷ | ۶،۶۸۰ | ۲ |
| ۲۷ | میرآباد | سردشت | ۴٬۵۰۲ | ۵،۴۳۰ | ۳ |
| ۲۸ | قطور | خوی | - | ۴،۶۶۳ | ۴ |
| ۲۹ | باروق | میاندوآب | ۳٬۸۷۴ | ۴،۱۱۸ | ۳ |
| ۳۰ | کشاورز | شاهین‌دژ | ۳٬۵۳۸ | ۳،۹۰۴ | ۳ |
| ۳۱ | ایواوغلی | خوی | ۳٬۲۸۲ | ۳،۱۶۷ | ۵ |
| ۳۲ | نالوس | اشنویه | ۲٬۴۸۸ | ۲،۹۳۸ | ۲ |
| ۳۳ | نازک علیا | پلدشت | - | ۲،۷۶۱ | ۲ |
| ۳۴ | قوشچی | ارومیه | ۲٬۸۳۲ | ۲،۵۲۶ | ۳ |
| ۳۵ | مرگنلر | شوط | - | ۲،۲۴۷ | ۲ |
| ۳۶ | گردکشانه | پیرانشهر | ۱٬۳۱۶ | ۱،۶۷۳ | ۲ |
| ۳۷ | سرو | ارومیه | ۱٬۵۰۸ | ۱،۵۳۰ | ۴ |
| ۳۸ | آواجیق | چالدران | ۱٬۶۴۹ | ۱،۵۱۶ | ۲ |
| ۳۹ | سیلوانه | ارومیه | ۱٬۳۵۰ | ۱،۴۹۰ | ۵ |
| ۴۰ | زرآباد | خوی | ۹۱۷ | ۱،۲۳۹ | ۶ |
| ۴۱ | سیمینه | بوکان | ۹۵۷ | ۱،۱۷۳ | ۲ |
| ۴۲ | خلیفان | مهاباد | - | ۹۶۲ | ۲ |
زندگی
زندگی کوچ نشینی
با توجه به آموخته های
قبلی در فصل اول آیا می توانید علت شکل گیری زندگی عشایری را در استان
توضیح دهید زندگی کوچ نشینی یکی از قدیمی ترین اشکال معیشت در استان محسوب
می شود. با توجه به آمار سال ٨٧ جمعیت عشایر حدود ۸ درصد عشایر کوچندهٔ / ۳
درصد جمعیت استان را تشکیل می دهد. همچنین ۷ / ۱۰۳۹۲۷ نفر در قالب ۱۵۵۹۹
خانوار است که ۶ کشور در این استان زندگی می کنند و به عنوان چهارمین استان
مهم عشایرنشین کشور محسوب می شود. عشایر استان از ۱۱ ایل و ۱۶ طایفهٔ
مستقل و حدود ۱۲۰۰ یورد ۱ تشکیل یافته است. پرجمعیت ترین عشایر استان در
سال ۸۷ عبارت اند از: ایل های جلالی، میلان، هرکی.
محدودۀ زیستی و جغرافیایی عشایر استان: عشایر
به دلیل وابستگی اقتصادی به دام، عمدتاً در حاشیهٔ نواحی مرتفع مرزی این
استان با کشورهای ترکیه، عراق و جمهوری نخجوان، که امکان دسترسی به مراتع
وجود دارد، استقرار یافته اند. این قلمرو ١٣_ مساحت استان را شامل می شود،
از حاشیهٔ رود ارس در شمال استان شروع می شود و تا منطقهٔ _ جغرافیایی که
وسعتی معادل
سردشت در مرز استان کردستان ادامه می یابد. محدودهٔ زیستی عشایر استان را به لحاظ ارتفاعی و نوع مرتع به دو منطقه می توان تقسیم کرد:
١
مناطق قشلاقی: شامل دشت ها، جلگه ها و حاشیهٔ رودها و پایکوه ها است. این
مناطق که در حدفاصل ارتفاع بین ٨٠٠ تا کمتراز ٢٠٠٠ متر با مراتع قشلاقی،
قرار دارد که عشایر در فصل زمستان در مساکن ثابت آن به سر می برند. ٢ مناطق
ییلاقی: شامل نواحی مرتفع غربی و جنوبی استان (ارتفاعات مرزی) است. این
مناطق در حدفاصل ارتفاع بین ٢٠٠٠ تا ٣٥٠٠ متر با مراتع ییلاقی است که عشایر
در فصل تابستان در این منطقه در زیر چادرها به سر می برند. معمولاً عشایر
استان از اواسط اردیبهشت و اوایل خرداد کوچ خود را به مناطق ییلاقی آغاز می
کنند و تا اواخر شهریور در ییلاق هستند. زمان حرکت عشایر به وضعیت آب و
هوا (دما بارش) و وضعیت مراتع بستگی دارد. حرکت عشایر در محدودهٔ قلمرو هر
ایل انجام می گیرد. در بین عشایر استان سه نوع کوچ وجود دارد:
١ کوچ بلند
٢ کوچ کوتاه
٣ رمه گردانی
مسکن عشایر: عشایر عمدتاً در مناطق قشلاقی
دارای مساکن ثابت اند که از سنگ، چوب ، خشت،مصالح جدید، آجر، بلوک ساخته
شده اند و در مناطق ییلاقی عمدتاً از سیاه چادرها (که از موی بز و به رنگ
های سیاه یا قهوه ای بافته می شود) و چادرهای برزنتی برای اسکان استفاده می
کنند.
زندگی روستایی
استان آذربایجان غربی به
دلیل داشتن شرایط اقلیمی مناسب (دما، بارش و…)، تنوع آب و هوای محلی و وجود
دشت ها و جلگه های حاصل خیز و منابع غنی آبی و خاکی و نیروی انسانی فعال و
بالقوه و… یکی از کانون های مهم شکل گیری زندگی روستایی و فعالیت های
کشاورزی در کشور است.
براساس سرشماری سال ٨٥ ، جمعیت روستایی استان نزدیک به ١١٤١٧٩٧ نفر بوده که معادل ٤٠ درصد جمعیت استان و 5/1 درصد جمعیت روستایی کشور است. این جمعیت در ٣٠٣١ آبادی ساکن اند. ١ جامعهٔ روستایی استان با دارا بودن یک میلیون هکتار ٥ درصد از کل تولیدات متنوع کشاورزی / ٥ درصد اراضی کشور) ٦ / اراضی قابل کشت و ٨٠٦٣٧٤ هکتار اراضی زیر کشت ( ١ کشور را به خود اختصاص داده است.
نحوۀ مکان گزینی و شکل روستاها: روستاهای استان عمدتاً در دشت ها و جلگه های حاصل خیز و نواحی پایکوهی و دامنه های کوهستانی که در آنجا امکان دسترسی به منابع آب و خاک غنی وجود دارد، استقرار یافته اند.
مساکن روستایی: نوع مصالح به کار گرفته در مساکن روستاهای استان عمدتاً تحت تأثیر مصالح طبیعی موجود در محیط پیرامون روستاها می باشد. مانند مصالح چوب، سنگ خشت، کاه و گل و… البته امروزه به کارگیری مصالح جدید مانند: آجر، بلوک، سیمان، آهن و… در ساخت مساکن روستایی درحال توسعه م یباشد. به کارگیری مصالح جدید در ساخت مساکن بستگی به درآمد روستاییان دارد.کاربری مساکن روستایی متفاوت از مساکن شهری است. روستاییان استان متناسب با نوع فعالیت خود کاربری های متفاوتی را در ساخت مساکن خود ایجاد م یکنند مانند: فضای مسکونی، انبار (وسایل و ابزارآلات)، محل نگهداری دام (طویله)، طیور و… .
زندگی شهری
مطالعه شهرنشینی در استان
حاکی از سهم ناچیز زندگی شهری تا سال های ٥٥ بوده است. در واقع بعد از سال
های ٥٥ به علل وجود تحولات اقتصادی سیاسی در کشور افزایش تعداد نقاط شهری،
نابرابری شهرها، روستاها و بروز جنگ ایران و عراق و مهاجرت روستائیان به
شهرها و … زمینه های افزایش شهرنشینی در کشور و استان را فراهم ساخت به
طوری که در دهه ٧ درصد رسید. براساس آخرین نتایج در سال ٩٠ بیش از ٦٠ درصد
جمعیت / ٦٥ ٥٥ نرخ رشد جمعیت شهرنشینی در استان به ٢ استان در ٤٢ نقطه
شهری ساکن هستند بیشترین درصد شهرنشینی مربوط به شهرستان های ارومیه و خوی ،
بوکان و کمترین آن در شهرستان های پلدشت، شوط و چایپاره می باشد.
فرهنگ
فرهنگ عامه مردم
آذربایجان غربی از تنوع
قومی و فرهنگی خاصی برخوردار است. این تنوع فرهنگی بی ارتباط با ویژگی های
خاص جغرافیایی، تاریخی و مذهبی آن نیست. هر کدام از اقوام آداب و رسوم و
مراسمی خاص دارند. بعضی از این مراسم ها عبارت اند از: عید نوروز ، اعیاد
مذهبی ، چهارشنبه سوری ، شب یلدا(چیله گئجه سی) ، جشن انگور در استان، خدیر
نبی و... .
بیشتر بدانیم
جشن ها و اعیاد
چهارشنبه سوری:
که همراه با فرستادن هدایا برای نو عروس ها (بایرام پایی) ، خرید انواع
میوه و تنقلات و… (چهارشنبه یمیشی)، افروختن آتش که همراه با غروب آفتاب
جوانان و بزرگسالان، کپه هایی از هیزم که تدارک دیده اند آتش افروخته و با
خواندن شعر آتیل، باتیل چهارشنبه (بپر، بپر چهارشنبه)، آینا کمین بختیم
آچیل چهارشنبه (مثل آینه ای بختم باز شود چهارشنبه) از روی آن می پرند. از
دیگر مراسم آن مراسم شال اندازی، شال سالاماق یا بئلی بئلی آغاز می شود که
جوانان از بام منازل فامیل و آشنایان شالی آویخته و طبق رسم صاحب خانه درون
آن میوه،شیرینی، تنقلات یا تخم مرغ رنگ شده گذاشته و با دادن دعای خیر (چک
الله مطلبین وئرسین) یعنی شال را بکشخدا مقصودت را بدهد همراه است.
عید نوروز:
مردم با خانه تکانی و زدودن گرد و غبار از چهرهٔ اسباب منازل به پیشواز آن
می روند و معمولاً با سبز کردن دانهٔ گندم، عدس و... و مراسم سمنوپزی (که
آن را یادگاری از حضرت فاطمه زهرا (س) می دانند) همراه است. پس از آماده
شدن سمنو آن را بین خانواده و آشنایان تقسیم می کنند.
عرفه آخشامی (شب عرفه):
روز قبل از اعیاد مذهبی و رسمی چون نوروز ، قربان و غدیر معمولاً مردم به
زیارت اهل قبور می روند و برای آنها خرما و حلوا خیرات می کنند.
سیزده بدر: در
این استان نیز مانند سایر نقاط کشورمان معمولاًخانواده ها در روز سیزدهم
فروردین به دامن طبیعت ، کنار رودخانه ها و چشمه سارها می روند و جوانان به
بازی هایی چون آرادا قالدی (وسطی)، قل فره نه هَلۡ پَرکی (مخصوص مناطق
کردنشین) و خواندن اشعار محلی می پردازند و با گره زدن سبزه و روان کردن
سبزه ها در آب، نو شدن حیات در طبیعت را جشن می گیرند.
عید قربان: این عید را مردم پیرو مذاهب تشیع و
تسنن استان گرامی می دارند و معمولاً افرادی که قبلاً به زیارت خانهٔ خدا
نائل شده اند، گوسفند قربانی می کنند و گوشت آن را میان آشنایان و فقرا
تقسیم می کنند. طبق رسم مردم به دیدار خانواده هایی می روند که به تازگی
عزیزی را از دست داده اند ( قره بایرام) و بعد از آن به دیدار اقوام می
روند و با گفتن بایرامین موبارک اولسون (عیدتان مبارک)، حاجی لار ثوابیندا
اولاسان ( ثواب حجاج را داشته باشی) در واقع عید مبارکی می گویند.
عید فطر: در
این روز مثل روز قبل از عید نوروز و قربان مردم به زیارت اهل قبور می روند
و روز عید بعد از قرائت نماز عیدفطر و پرداختن فطریه به دیدار خانواده
هایی که به تازگی عزیزی را از دست داده اند، می روند.همچنین به دیدار اقوام
و آشنایان نیز می روند.
عید غدیر: شیعیان استان ما سالروز برگزیده
شدن امیرالمؤمنین به ولایت را جشن م یگیرند و برخی از مردان با حضور نزد
روحانی بین یکدیگر صیغهٔ عقد اخوت و برادری م یخوانند. اغلب در روز عید
غدیر از سیدهای آشنا دیدار می کنند و از آنها عیدی دریافت م یکنند که باعث
برکت در روزی آنها باشد.چیلّه١ به قاشق چوبی باریک گفته می شود. این
استعاره به زمان خشکسالی و لاغر بودن عروس اشاره دارد
شب یلدا (چیله گئجه سی): در آذربایجان غربی
مانند سایر نقاط ایران کوچک ترها در منزل بزرگ ترها خصوصاً والدین و ریش
سفیدان جمع می شوند و برای دختران نامزد و نوعروسان هدایایی چون خوراکی
(تنقلاتی مانند حلوای محلی) و در صورت استطاعت طلاجاتی چون انگشتری یا
النگو تهیه می کنند. در این شب افراد فامیل دور هم جمع می شوند و با گذاشتن
سینی خوراکی هایی چون قاورقا، سوجوق، پشمک، حلوا و آجیل صد البته هندوانه و
سیب و انار ورود زمستان را جشن می گیرند.
مراسم ازدواج: مراسم ازدواج شامل خواستگاری،شکستن قند (قندسیندرما)، شیرینی خوران، نامزدی ،
حنا گئجه سی (حنابندان)، مراسم عقد و جشن عروسی است و معمولاً سه روز بعد از جشن عروسی مراسم پاگشا یا برگزار می شود. « آیاق آشما »
جشن انگور: در شهریور ماه با انتخاب انگور نمونه در میدان روستا این جشن برگزار م یشود.
جشن خدیر نبی: این جشن بین دو چله زمستان که پیام آور امید به آینده است،برگزار می شود.
جشن سمنوپزی:
با حضور جمعی از همسایگان و فامیل برگزار م یشود و معمولاً باور عمومی
مردم این است که یادگار حضرت زهرا (س) است. از این رو همیشه تهیهٔ سمنو را
به حضرت نسبت می دهند. بعد از پختن آن را بین فامیل و دوست و آشنا احسان م
یکنند. هنگام عودت ظرف سمنو نیز در آن هدایایی م یگذارند و آن را تحویل
صاحب خانه م یدهند.
مراسم باران خواهی: از
اعتقادات و باورهای مردم آذربایجان غربی است که با مراسمی به هنگام خشکسالی
از خداوند درخواست باران می کنند. معمولاً ملاقهٔ بزرگی را که به آن به
زبان محلی چمچه می گویند، با پارچه رنگی تزیین می کنند و آن را به دست بچه
های معصوم می دهند. بچه ها نیز به در خانه های مردم روستا یا محله می روند و
این شعر را می خوانند: چُمۡچَه ۱ گلین چُوم اوستَه / اللّٰه دان یاغِیش
ایستَه / اللّٰه بیزه یاغِیش وِر / دیم لَِرمیزۡ قورودو ای عروس چمچه بالا
برو / و برای ما از خدا باران طلب کن / خدایا به ما باران ارزانی دار /
مزارع دیم خشک شد. صاحب خانه نیز با دادن مقداری برنج یا لوبیا و پاشیدن آب
روی ملاقه بچه ها را بدرقه می کند. سرانجام با حبوبات جمع آوری شده، آش می
پزند و بین مردم پخش می کنند تا حاجتشان برآورده شود.
اعتقادات و باورها
باور و اعتقادات هر
منطقه برگرفته از فرهنگ، اعتقادات دینی و قومی و نژادی آن منطقه است. این
گونه باورها در بین مردم آذربایجان با توجه به تنوع قومی آن نیز وجود دارد.
یوخدا بال آرسی گورسن وارله اولاسان (اگر کسی در خواب زنبور عسل ببیند
ثروتمند خواهد شد.) چای اوستده تلیف اولسا قوناخ گلیر (اگر بر روی چای دانه
و ساقه باشد مهمان می آید.) کردی: رویشتن به ده ستی خوته، ها تنهَ وَه به
ده ستی خودا (رفتن به اراده خودت است برگشتن به اراده خدا)
بازی های محلی
ورزش و بازی هایی که بین
اقشار مختلف جامعه رایج است، برگرفته از فرهنگ و آداب و سنن، علایق ملی و
ذوق و همت مردم هرجامعه است. در آذربایجان غربی نیز به سبب تنوع قومی و
نژادی، بازی های مختلف رایج است. از جمله بازی های بومی می توان به شعبه
شعبه ،پیل دسته ، هفت سنگ ،آراداقالدی (وسطی)، یرد قالان قورد اولسون،
خسترچین (خط چین) در مناطق ترک نشین و برج وفیتود (برج و سوت )، گُرزی بَ
فیتوان (سوت زدن همراه گُرز) گُبۡنَ (چوگان بازی) ، هَلوکین (چوب و گوی) در
مناطق کردنشین اشاره کرد.
پوشاک
امروزه مردم آذربایجان همچون دیگر
مردم ایران اسلامی پوشاک مشترکی دارند اما پوشاک سنتی مردم ترک و کرد
آذربایجان به شرح زیر است: مردان ترک آذری شامل کوینک (پیراهن) جلققا
(جلیقه) شلوار ، ایپ جوراب (جوراب پشمی ) چاروق (کفش پوستی) بوزملی درن
(نیم تنه) ال جَه (دستکش) بویون شاله (شال گردن ) ، بورک (کلاه) ، دولاخ
(پایبند ساق) که در فصول مختلف می پوشیدند.
پوشاک زنان ترک آذری: پوشاک زنان ترک آذری شامل چارقد (روسری)، کوینک (پیراهن)، عرقچین (کلاهی کاسه ای)، آرخالیق (تن پوش شبیه کت)، تومان ( شلواری از جنس چیت)، شلیته (دامن پر چین کوتاه)، ساپ (جوراب)، گالش (کفش از جنس لاستیک) پوشاک مردان کرد:کواوپانتول (نقش کت و شلوار)، پشتیبَند (پشت بند)، یک نوع شال، آغابانی یاپَچَ (شال دور سر)
پوشاک زنان کرد: کِراس (پیراهن بلند)، کلاو یا کلاه ،کُلیجَ (کتی شبیه کت مردان از مخمل)، پشت بند (شال
کمر)، دسمال (روسری)، ده رپی (شلوار بسیار بلند)، چارشیوشال (پارچه ای گل دار که به دور دوش می اندازند.)
خوراک
خوراک مردم تا حدود زیادی به نوع آب و
هوا (معتدل و سردسیر) و موقعیت جغرافیایی آن بستگی دارد و در بین اقوام و
نژادهای مختلف غذاهایی به شرح زیر تهیه می شود: کوفته و شوربا (کوفته)
،آیران آشی ( آش دوغ )، قاتیق آشی ( آش ماست )، یارماشورباسی (آش بلغور )،
یارپاق دولماسی (دلمه برگ مو)،کلم دولماسی (دلمه کلم)، اشکنه ، پلو، گوزلمه
و... و از غذاهای مردم کرد به بَربَه سیل ،قلَه سی ، آش ساوار، ترشک که
اقوام و ساکنین با توجه به فرهنگ ها و عادات غذایی هر کدام، غذاهای بالا را
با توجه به طبع و مزاج فرد تهیه می کنند.
ادبیات شفاهی
١ موسیقی فولکلوریک آذربایجان شامل: عاشقلار ، موسیقی تعزیه ، لای لای ، یئل یئل ، ماهنی یا ترانهٔ فولکلوریک مربوط به آداب و رسوم و مراسم متفرقه
٢ بایاتی ها:
معادل فارسی بایاتی دوبیتی است که قسمت اعظم ادبیات فولکلوریک آذربایجان
را تشکیل می دهد. بایاتی ها به دلیل گستردگی و مضمون های رنگارنگ، ایجاز و
قالب های زیبا و دلنشین مقام اول را در فرهنگ شفاهی مردم این سرزمین دارند.
بایاتی ها که به الفاظ ساده جاری می شوند، از راز و نیازهای مردم پاک دل
سرچشمه می گیرند. گاهی از آن به عنوان تفأل یا در مواقع غم و اندوه و
ناراحتی استفاده می شود. در زیر به نمونه هایی از آن اشاره شده است.
١ امام زاده باغلارِی،یاشِیلدِه یاپۡراغلارِی ، نَذرِیم قبول اُولسون ، یاندِرِیم چِراغلارِی (باغ های امام زاده برگ های سبزی دارد، نذرم قبول شود چراغ ها را روشن کنم.)
٢ گویده اُوچان قوش اُولسُون / ایچدِیگین سُو نوش اُولسون/ لیلی ئه خبر ورین/ مجنون گلیر خوش اُولسون (اونی که تو آسمان پرواز می کند، پرنده باشد/ آبی که می خوری نوش جانت باشد/ به لیلی خبر بدهید/ مجنون می آید خوشحال باشد.)
٣ بوردان بیر آتلی گچدی / آتین اوینادی گچدی / آی کیمی شفق ساچدی / گون کیمی باتدی گیچدی (از اینجا یک اسب سوار رد شد / اسب را جولان داد و رفت / مثل ماه درخشید / و مثل خورشید غروب کرد و رفت.)
الف) عاشیق ها ١: معنی لغوی عاشیق دل باختگی و دوست داشتن است. عاشیق ها دلباختهٔ وطن و مردم هستند. آنهامالک گنجینهٔ عظیم هنر و ادبیات تاریخی مردم این سرزمین اند. آنها در اشعار خود مسائل اخلاقی ، سیاسی ، عامی و عشقی مردم را بازگو می کنند. آهنگ هایی که عاشیق های آذربایجان با ساز می زنند و با آهنگ آن می خوانند، شامل ۷۲ آهنگ است؛ چون دیوان، تجنیس، تاجری و... .
ب) موسیقی تعزیه: شامل اشعاری است که
در مراسم عزا و مجالس ترحیم و سالگردهای امامان (عاشورای حسینی) اجرا می
شود که به آنها آغی یا اخشاما هم گفته می شود.
ج)
لای لای: اشعاری است که مادران برای خواب کردن کودکان در پای گهواره می
خوانند و در واقع با کودک یک نوع ارتباط کلامی و عاطفی برقرار می کنند.
نمونه ای از آن در زیر آمده است: لای لای دییم یاتاسان / قِزل گوله باتاسان
/ قزل گولون ایچینده / شیرین یوخو تاپاسان. (لالایی می گویم که به خواب
روی / بین گل های محمدی غرق بشوی / بین گل های محمدی / خواب شیرینی پیدا
بکنی.) هامی یاتیب سنده یات / دینجل قوزوم تز بوی آت/ صبحون خیره آچلسین /
سنه گولسون بو حیات. (همه خوابیده اند تو هم بخواب / استراحت کن عزیزم تا
زود بزرگ شوی قد بکشی / صبحت به خیر گشوده شود / زندگی به رویت لبخند
بزند.) لای لای دئدیم آدینا/ حق یتیشسین دادینا/ بویا باشا چاتاندا/ منی ده
سال یادینا.(لالایی می گویم برایت / تا خداوند به دادت برسد/ تا بزرگ شوی و
قد بکشی / منو به یاد بیاری.)
د) یئل
یئل: اشعاری است که کشاورزان هنگام کاشت و برداشت محصول می خوانند که
معمولاً درخواست باد برای باد دادن گندم و جدا کردن کاه از گندم است. آی
ایلر ایلر/ باغچا دا گولر / او شیرین دیلر / بئله دیللر / یئل یئل. (ای ایل
ها / گل های باغ / بازبان شیرین این طورمی گویند باد باد (باد می
خواهیم.))
ه) ماهنی یا ترانه فولکوریک:
این ترانه ها در موقعیت هایی مثل پیروزی ها، غم ها و شادی ها خوانده می
شوند و امروزه به نام سرودهای محلی به یادگار مانده اند.
و)
موسیقی های مربوط به آداب و رسوم مراسم متفرقه: در آذربایجان غربی اکثر
امور روزمره با مراسم خاصی اجرا می شود. مثلاً هنگام سمنوپزی، تهیهٔ عرقیات
(بیدمشک ، بادرنجبویه ، نعناع و...) تهیهٔ شیرهٔ انگور، پختن رب گاهی از
اقوام و همسایگان دعوت می شود و اشعاری می خوانند، مثل سمنو ساخلامنی /
ایلده گوردَرم سنی (سمنو منو نگهدار/تا هر سال سبزت کنم) و گاهی همراه با
نذورات خاص است.
تاریخ
استان آذربایجان غربی به دلیل موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی در تمام
قرون و اعصار چهار راهی برای عبور ملل و مرکزی برای تجارت بوده و از طرف
دیگر محل برخورد اقوام، فرهنگ ها و تمدن های مختلف بوده است.
سکونت اولیه در استان(غارنشینی)
تاریخ و
پیشینهٔ یک ملت همواره هویت و شخصیت یک جامعه را می سازد. در این بین استان
آذربایجان غربی به عنوان گوشه ای از خاک ایران عزیز با داشتن آثار متعدد
تاریخی از قدمت و پیشینه ای بس طولانی برخوردار بوده است. یافته های باستان
شناسی در استان نشانگر آن است که قدیمی ترین آثار در آذربایجان غربی به
دورهٔ پارینه سنگی میانی و به حدود ۴۰ هزار سال قبل از میلاد می رسد. در
این دوران آب و هوای استان گرم و بارانی و پیرامون آن جنگل و پر از مرداب و
حیوانات وحشی بوده است. انسان ها در این دوران در غارهای طبیعی نزدیک
رودخانه ها می زیستند و از طریق شکار امرار معاش می کردند و ابزارآلات سنگی
را از سنگ چخماق
می ساختند و حیوانات بزرگ از جمله گوزن ، آهو و... را
شکار می کردند. مدارک فرهنگی این غارنشینان به استناد ابزارهای سنگی به دست
آمده به فرهنگ (لوآ لو آزین جدید) معروف است و این مدارک تاکنون از دو محل
به نام های غار تمتان در نزدیکی دهکدهٔ تمتمان و غار داوار زاغاسی در
مجاورت روستای میرآباد ارومیه که هردو در کنار رودخانهٔ نازلو قراردارند،
به دست آمده است.
آغاز روستانشینی در استان
نتایج تحقیقات
باستان شناسی حاکی از آن است که تا اوایل هزارهٔ ششم قبل از میلاد آثاری از
سکونت انسان در استان مشاهده نشده است اما باستان شناسان توانسته اند
مدارکی از قدیمی ترین روستاهای اولیه را در شمال دریاچهٔ ارومیه و در دو
تپه به نام های اهرنجان (سلماس) و قره تپه (جاده سلماس طسوج) در دورهٔ بعد
از آن به دست آورند. مردم این روستاها کشاورز و دامدار بوده اند و ظروفی
سفالی می ساخته اند که در آن خمیره های گل و گیاه و کاه به طور ناقص پخته
می شده است. این ظروف در دو نوع ساده یا منقوش ساخته شده، موضوع نقش های آن
خطوط سادهٔ هندسی بوده است. در این روستاها ابزارهای سنگی زیادی به دست
آمده است که شامل تیغه های بلند و ابزارهای سنگی کوچک و بزرگ دیگر است که
همه از جنس اُبسیدین می باشند. از این محل ها سنگ ساب ها، کوبیدنی های
سنگی، درفش های استخوانی و سردوک های سفالی که به پشم ریسی مربوط است به
دست آمده است. به واسطهٔ فراوانی این ابزارآلات کوچک و بزرگ ابسیدینی،
اهرنجان را در هزارهٔ ششم پیش از میلاد به مرکز تهیه و صدور صنایع ابسیدینی
در شمال دریاچهٔ ارومیه معرفی کرده اند. از نیمهٔ دوم هزارهٔ ششم ق.م به
تعداد روستاهای استان افزوده می شود. از مهم ترین روستاهای این دوره می
توان به حاجی فیروز (دشت سلدوز) و جلبر (ارومیه) اشاره کرد. در تپهٔ حاجی
فیروز واحدهای ساختمانی به طور مستقل از هم بنا شده و دارای نقشه ساختمانی
مربع و مستطیل بوده اند. از مه مترین دست سازهای مردم حاجی فیروز م یتوان
به ظروف سفالی دست ساز چون کاسه، کوزه، فنجان خمر ه ذخیرهٔ آذوقه و سینی
پوست کنی اشاره کرد. سفال های حاجی فیروز که خمیرهٔ گل و گیاه داشته اند،
در دو گروه ساده و منقوش ساخته شده اند. تپهٔ پیزدلی در روستای بارانی نقده
(نزدیک سد مخزنی حسنلوی کنونی) از نظر ، گاه نگاری فرهنگ های پیش از تاریخ
منطقه در مرحلهٔ بعد از فرهنگ حاجی فیروز قرار دارد و به فرهنگ دالما
(قدمت ۴۱۰۰ ۴۸۰۰ ق.م) معروف است.از آثار مربوط به پیزدلی می توان به سفال
های ساده و منقوش با موضوع نوارهای افقی و موازی، ابزارهای سنگی و ابزارهای
ابسیدینی سردوک های از گل پخته و درفش های استخوانی اشاره کرد.
آغاز شهرنشینی اولیه در استان
در پایان
هزارهٔ چهارم ق.م استان ما شاهد تحولات تازه ای بود. در این دوره مهاجران
زیادی وارد این بخش از شمال غرب کشور شدند و درنتیجه، به تعداد سکونتگاه ها
و مراکز جمعیتی افزوده شد. این مردم، کوچرو و دامدار بودند و در خانه های
مدور زندگی می کردند. فرهنگ این مردم به فرهنگ ماوراء قفقاز ۱ مشهور شده
است. این زمان مصادف با آغاز شهرنشینی در استان است. آثار و ابنیه و مساکن
مردم این دوره در استان بسیار زیاد است؛ و از آنها که انواع و اقسام ظروف
سفالی در رنگ های سیاه و خاکستری براق به صورت ساده و یا با تزیینات کنده
باقی مانده است. از مه مترین مراکز سکونتگاه آنها م یتوان به محلی در سه
راهی قره ضیاء الدین، دوز داغی (خوی)، تپه گیجلر یا نخجوان تپه در روستای
باغستان ارومیه گوی تپهٔ ارومیه و هفتوان سلماس اشاره کرد. گفتنی است که
منطقهٔ ربط و سردشت در این دوره در حوضهٔ فرهنگی بی نالنهرین قرار داشت و
زودتر از سایر مناطق استان وارد دور هٔ شهرنشینی شده بود.از هزارهٔ سوم ق.م
تا آغاز هزارهٔ اول ق.م با وجود بدون تغییر بودن و به میان آمدن اسامی
گوتی ها و لولوبی ها هنوز ترکیب قومی مردم استان در این دوره کاملاً مشخص
نیست. اما ترکیب قومی منطقه در هزارهٔ اول ق.م به استناد وجود لوحه ها و
کتیبه ها روشن می شود. در این عصر پارسواها، بییانیا، هوری ها، نایری ها،
موصا صیری ها، آشوری ها و ماناها اقوام ساکن در حوضهٔ دریاچه ارومیه را
تشکیل داده بودند.
شکل گیری تمدن ها و دولت های محلی در استان
از هزارهٔ اول ق.م چندین دولت مهم در منطقه وجود داشتند که با اهمیت ترین آنها دولت مانا بود.
الف)
دولت مانا: این دولت در قرن های هفتم و هشتم ق.م سرزمین های جنوبی دریاچهٔ
ارومیه را در اختیار داشتند. مرکز حکومت این دولت زیرتو بود که آثار آن در
نزدیکی بوکان در تپهٔ قالایچی شناسایی شده است. رسم الخط این کشور آرامی
بود. در رأس این کشور پادشاهی قرار داشت که امور مملکتی را با مشورت شورای
شیوخ اداره می کرد. دولت منطقه ای مانا در تعاملات سیاسی منطقه نقش فعالی
داشته و براساس صلاحدید گاهی به نفع و گاهی به ضرر دولت آشور و یا
امپراطوری اورارتو وارد جنگ می شدند. اداد بزرگ ترین خدای مردم مانا بود.
فرهنگ و تمدن مانا تقریباً در سطح تمدن اورارتو قرار داشت. یانزو، آزا،
الوسونو از پادشاهان این دولت بودند. مردم مانا کشاورز و دامدار بوده و
پرورش اسب نیز در بین آنها رایج بوده است. از آثار به دست آمده از هزارهٔ
اول ق.م می توان به تپهٔ حسنلو در دشت سلدوز که یکی از مراکز حکومتی متعلق
به این دوره است، اشاره نمود. دراین تپه ۱۰ طبقهٔ فرهنگی تاریخی شناسایی
شده است که طبقهٔ چهارم آن معماری عظیمی مشتمل بر تالارها، بناهای مذهبی،
فضاهای باز اجتماعی با اشیای ذی قیمت که مهم ترین آنها جام حسنلو می باشد،
به دست آمده است. این جام از شهرت جهانی برخوردار است و در بدنهٔ آن
موضوعاتی دربارهٔ باورهای مذهبی متعلق به ساکنان زاگرس حک شده است. یکی
دیگر از مراکز حکومتی متعلق به سدهٔ هفتم و هشتم ق. م (که فعلاً نام آن
مشخص نیست)در منطقهٔ جنوب غربی استان در ربط از توابع سردشت بوده است.از
این محل خطوط میخی منقوش روی آجر به دست آمده است.
ب) دولت اورارتو: یکی دیگر از مهم ترین قدرت های منطقه در آن زمان، امپراطوری اورارتو بود. این امپراطوری در قرون هفتم و هشتم ق.م بخش های وسیعی از شمال، مرکز و غرب استان را تحت قلمرو خود داشت. بانی دولت اورارتو، آرامو بود و امپراطوری این دولت توسط ساردوری اول تأسیس شد. مرکزیت این دولت ابتدا آرزاشکو بود. ساردوری اول مرکز این دولت را به نزدیکی وان منتقل کرد و آن را توشپا نامید.اشپوئینی، منوآ، آرگشتی، رؤسای اول و رؤسای دوم ازجمله امپراطوران اورارتو بوده اند. شهر دژ بسطام بزرگ ترین شهر شناخته شده از اورارتو در شمال غرب ایران است و به استناد کتیبهٔ میخی مکشوفه از آن توسط رؤسای دوم ساخته شده است (و آثار اورارتو در جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، شمال عراق، شرق سوریه و شمال غرب ایران و به خصوص در سطح استان پراکنده است.) این آثار در استان آذربایجان غربی شامل شهردژها، قلاع، مقابر صخره ای، یادمان های کوهی (کتیبه) و یا برافراشته به خط میخی اورارتوی و یا دو زبانۀ میخی، اورارتویی و آشوری، معابد کوهستانی است. اورارتوها در فنون نظامی ، ایجاد سد ، احداث کانال و قنات ، باغداری ، سفالگری و فلزکاری بسیار توانا بوده اند.
پس از شکل گیری حکومت های ماد، هخامنشیان و اشکانیان نوبت به ساسانیان رسید. ساسانیان بنیانگذار اولین سلسلهٔ مذهبی در ایران بودند. در این دوره، استان آذربایجان غربی به دلیل وجود یکی از سه آتشکدهٔ مهم ساسانیان یعنی بنای آذرگشسب در تخت سلیمان تکاب از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. تخت سلیمانمجموعه ای از کاخ ها و بناهای مذهبی است و همگی پیرامون یک دریاچهٔ کوچک پرآب به وجود آمده اند. تخت سلیمان دارای برج و بارو دو دروازه است و آتشکدهٔ آذرگشسب که درآن آتشکدهٔ شاهی و سپاهیان نگهداری می شده داخل این مجموعه واقع شده است. از دیگر آثار مهم این دوره می توان به نقش برجستهٔ خان تختی در سلماس که تصویری از دو سوارکار است، اشاره کرد. عده ای از محققین این نقش برجسته را متعلق به اردشیر و پسرش شاهپور اول می دانند. کلیسای آشوری مارسرکیس واقع دردامنه های کوه سیر ارومیه از دیگر آثار مهم این دوره است.
آذربایجان در دورۀ معاصر
ناکار آمدی حکومت
قاجار منجر به بروز جنگ های خونین بین ایران و روسیه و انعقاد قراردادهای
ننگین گلستان ۱۲۲۸ ه.ق و ترکمان چای ۱۲۴۳ ه.ق و در نتیجه جدا شدن قسمت هایی
از شمال آذربایجان از ایران شد. در این دوره آذربایجان چنان اهمیت داشت که
ولیعهدهای قاجار قبل از به پادشاهی رسیدن حاکم آذربایجان می شدند. یکی از
مقاطع مهم دورهٔ قاجاریه شکل گیری انقلاب مشروطیت بود که آذربایجان نقش
مهمی در تحول سیاسی و اجتماعی آن دوره به عهده داشته است. در واقع پس از
تهران، آذربایجان مهم ترین نقش را در شکل گیری انقلاب مشروطیت ایفا کرده
است. با اشغال آذربایجان از طرف روس ها آثار انقلاب مشروطیت در آن به طور
موقت از میان رفت. این هجوم با هم پیمانی دولت انگلیس به بهانهٔ حفاظت از
اقلیت های خارجی مقیم آذربایجان درسال ۱۳۲۸ ه.ق منجر به اشغال آذربایجان
شد. با آغاز جنگ جهانی اول ( ۱۹۱۴ میلادی) آذربایجان مورد تهاجم نیروهای
روسیه قرار گرفت. پس از انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ میلادی روس ها آذربایجان
را تخلیه کردند. پس از سال ۱۳۰۰ شمسی با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی تغییر و
تحولات بسیاری در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و شهری کشور صورت گرفت که
منجر به ایجاد تشکیلات اداری در درون شهرهای استان و کشور شد.
در جنگ جهانی دوم در زمان محمد رضا شاه در سال ۱۳۲۰ نیروهای شوروی وارد استان های شمال ایران از جمله آذربایجان شدند. این نیروها در آغاز ماه مه ۱۹۴۶ میلادی ( ۲۱ آذرماه ۱۳۲۵ ) به دنبال طرح مسئلهٔ آذربایجان در سازمان ملل متحد که به شکاف رسمی بین متفقین منجر شد، آذربایجان را تخلیه کردند.
گردشگری در استان آذربایجان غربی
استان آذربایجان غربی با برخورداری از تمدن کهن، آثار تاریخی غنی و
جاذبه های متعدد فرهنگی و طبیعی به عنوان یکی از قطب های مهم فرهنگی و
گردشگری ایران و جهان محسوب می شود. مهم ترین توانمندی های گردشگری استان
عبارت اند از:
١ شرایط آب و هوایی مناسب، تنوع پوشش گیاهی،
رودها، چشمه ها، غارها، آبشارها، پارک های جنگلی، جزایر، گونه های مختلف
گیاهی و جانوری، جلگه ها و دامنه های پر از گل های وحشی
٢ قلعه ها، دژها، مساجد، بازارها، اماکن و بناهای تاریخی
٣
تاکستان ها، توتستان ها و باغات اطراف شهر ارومیه، سوغات نقل و بیدمشک
ارومیه، قالیچه های تکاب، دست بافت های عشایر و روستاییان، لباس های رنگی و
محلی و از همه مهم تر مردم خونگرم و مهمان نواز
٤ همجواری با سه
کشور، ترکیه، جمهوری آذربایجان و عراق که موقعیت خاصی برای گردشگری استان
ایجاد کرده است. با توجه به توانمندی های ذکر شده، این استان را می توان «
سرزمین زیبایی های » ایران نامید
جاذبه های گردشگری استان آذربایجان غربی را می توان به بخش های زیر تقسیم کرد:
طبیعت گردی
تفرجگاه ها از مراکز مهم طبیعت گردی و گذران اوقات فراغت استان به شمار می روند که مهم ترین آنها عبارت اند از: سواحل دریاچهٔ ارومیه، تفرجگاه بند، نازلو، درهٔ شهدا، دریاچهٔ مارمیشو ، پیست اسکی خوشاکو در ارومیه، تفرجگاه فیرورق، چشمهٔ زلزله پَسک در خوی، غار سهولان، دریاچهٔ پشت سد مهاباد، چشم ثریا در ماکو، جنگل ها و آبشار شلماش در سردشت و … .
دریاچۀ ارومیه: سینه م اوسته بسلنوب دریالرین دوز دریاسی وارئیری گرسویلیه م من دنیانین دوزدانیه م
(روی سینه ام دریاچهٔ نمک دریاهای دنیا پرورش یافته است جا دارد اگر بگوییم من نمکدان دنیا هستم)
دریاچهٔ ارومیه مهم ترین جاذبهٔ طبیعی گردشگری استان است که مهم ترین جاذبه های آن عبارت اند از:
۱ شن های گرم، لجن مخصوص و آب دریاچهٔ ارومیه که بسیاری از بیماری های پوستی، عفونی و روماتیسمی را درمان می کند.
۲ وجود جزایر زیبا و منحصر به فرد دریاچهٔ ارومیه و وجود زیستگاه های بکر و دست نخوردهٔ آن
۳ وجود نوعی سخت پوست به نام آرتمیا اورمیانا « میگوی آب های شور »
۴ توان های تحقیقاتی و آموزشی دریاچه
۵ بزرگراه و پل میانگذر شهید کلانتری
۶ پوشش گیاهی و حیات وحش پارک ملی دریاچهٔ ارومیه
غار آبی خاکی سهولان: این غار در ۳۵ کیلومتری
شهر مهاباد قرار دارد و یکی از زیباترین و شگفت انگیزترین غارهای طبیعی
ایران است. غار سهولان از چند حوضچهٔ بزرگ که به وسیلهٔ دالان های آبی ب ه
هم متصل شده اند، تشکیل شده است. ارتفاعسقف غار از سطح آب در حوضچهٔ آخر ۵۰
متر و عمق آب در حوضچهٔ وسط ۳۵ متر است. این غار پس از غار علی صدر همدان
دومین غار آبی و خاکی ایران است که همه ساله هزاران نفر را جذب می کند.
جنگل های جنوب غربی استان: جنگل های زیبا، به صورت پراکنده در نوار جنو ب غربی استان و پیرامون درهٔ زاب کوچک و ارتفاعات اطراف سردشت و پیرانشهر جای گرفته اند و مساحتی حدود ۶۰ تا ۸۰ هزار هکتار دارند. این جنگل ها دارای چشم انداز بسیار زیبایی اند که چشم هر بیننده ای را خیره می کنند.
گردشگری درمانی
همانطور که قبلاً خواندید، در قسمتی از نقاط استان:
١ آبگرم ها و آب معدنی های متعددی با خواص ویژه ای وجود دارند که در طول سالیان متمادی از آنها استفاده شده است.
٢ لجن درمانی، شن درمانی و نمک درمانی دریاچهٔ ارومیه نیز از دیر باز اهمیت فراوانی داشته است.
٣
در سال های اخیر تعداد زیادی از مردم کشورهای مجاور جهت استفاده از
امکانات پزشکی، بیمارستان های مجهز، پزشکان مجرب و گذران دوران نقاهت به
استان آذربایجان غربی روی آورده اند.
گردشگری تاریخی و فرهنگی
در این استان بیش از ۲۰۰۰ اثر و یادمان تاریخی، فرهنگی و هنری از ادوار مختلف وجود دارد که دو اثر ارزشمند تخت سلیمان در تکاب و قره کلیسا در چالدران در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده اند و به همراه گوی تپه ارومیه ، تپهٔ اهرنجان سلماس، تپهٔ کردلر ارومیه، تپهٔ حسنلو نقده و دژ بسطام قره ضیاءالدین و ... دارای شهرت جهانی اند و نقش مهمی را در جلب و جذب گردشگران ایفا می کنند. بنابراین استان آذربایجان غربی را می توان شاهراه تمدن ها و فرهنگ های ایرانی نامید.
از جمله مهم ترین جاذبه های تاریخی و فرهنگی استان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تپۀ حسنلو: تپه
باستانی حسنلو در ۲۲ کیلومتری شهر نقده و در ۴۵ کیلومتری جادهٔ ارومیه به
مهاباد، در کنار روستای حسنلو واقع شده است. این تپه شهرت جهانی دارد و
بقایای یک شهر دژمانایی است. جام طلایی حسنلو در این تپه کشف شده است. قدمت
تپهٔ حسنلو به ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد می رسد.
قلعه و دژ باستانی بسطام: یکی از بزرگ ترین
محوطه های باستانی اورارتویی جهان به شمار می رود و از نظر وسعت، سومین
محوطهٔ اورارتویی شناخته شده در دنیاست. این قلعه طبق کتیبه ای توسط پادشاه
اورارتویی در حد فاصل بین سال های ۶٤۵ تا ۶٨۵ قبل از میلاد ساخته شده است.
این قلعه در بالای کوهی در کنار روستای بسطام در قره ضیاء الدین در
شهرستان چایپاره قرار دارد و دارای دیوارهای مستحکم سنگی است.
تخت سیلمان: تخت
سیلمان و مجموعه آثار باستانی و تاریخی آن یکی از مهم ترین و مشهورترین
مراکز تاریخ و تمدن ایران و جهان محسوب می شود. این مجموعه در ۴۵ کیلومتری
شمال شرقی شهر تکاب واقع شده است و شامل آثاری از دورهٔ ساسانی و ایلخانی
است. یکی از سه آتشکدهٔ مهم و معتبر عهد ساسانی یعنی آتشکدهٔ آذرگشنسب نیز
در این مجموعه است که خسرو پرویز نیز کاخی در جوار آن ساخته است. دورهٔ
رونق و عمران مجدد آن مربوط به زمان حکمرانی دومین ایلخان مغول و
برادرزادهٔ هلاکوخان یعنی آبا قاخان است که آنجا را به عنوان قصر
تابستانیخود انتخاب کرد.
کتیبۀ خان تختی: این نقش برجستهٔ دورهٔ ساسانی در ۱۶ کیلومتری شهر سلماس، روی سنگ صاف و بزرگی در کوه پیرچاووش کنده شده است. در این کتیبه دو نفر سوار بر اسب نقش شده اند. احتمالاً این دو سوار، یکی است. در این نقش دو نفر پیاده نیز دیده می شوند.
کاخ موزۀ باغچه جوق ماکو: این بنا به فاصلهٔ ۲ کیلومتری سمت غرب جادهٔ ماکو بازرگان در روستای باغچه جوق واقع شده است. این کاخ توسط اقبال السلطنهٔ ماکویی از حکام مقتدر اواخر دورهٔ قاجاریه و یکی از سرداران مظفرالدین شاه ساخته شده است که با ۲۵۰۰ متر مربع زیربنا داخل باغ باصفایی واقع شده است و در نوع خود منحصر به فرد است.
پل میرزا رسول: پل میرزا رسول در غرب
شهرستان میاندوآب و در ۳ کیلومتری جادهٔ میاندوآب مهاباد برروی رودخانهٔ
سیمینه رود (تاتائو) ساخته شده است. این پل ظاهراً توسط میرزا رسول و در
اوایل دورهٔ قاجار احداث شده است.
موزه ها:
آثار کشف شده از تپه ها، قلعه ها و بناهای تاریخی و… استان در موزه های
ارومیه ، خوی ، میاندوآب، نقده و موزهٔ باغچه جوق ماکو نگهداری می شود.
موزهٔ تاریخی ارومیه نیز از مکان های جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار
می رود.
گردشگری مذهبی و زیارتی
استان آذربایجان غربی یکی از قطب های مهم تمدن بشری و سرزمین ادیان
ایران است. از زمان های گذشته پیروان ادیان و مذاهب مختلف در این استان
زندگی می کردند. زرتشت پیامبر ایرانی در اطراف دریاچهٔ ارومیه به دنیا آمده
است، تعدادی از حواریون و پیروان زرتشت و حضرت مسیح (ع) و چند تن از اصحاب
صدر اسلام در این استان مدفون اند.در این استان صدها امامزاده، مسجد،
کلیسای قدیمی و… وجود دارد. مراسم عزاداری و سوگواری مذهبی مردم استان در
روز عاشورای حسینی و مراسم جشن مولود خوانی در مناطق کردنشین و مراسم مذهبی
ارامنه در قره کلیسا، همه ساله تعداد زیادی از گردشگران را جذب و جلب می
کند.
از مهم ترین جاذبه های مذهبی استان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
امامزاده تازه شهر سلماس: این امامزاده در پنج کیلومتری شهر سلماس قرار
دارد و مدفن چهار تن از فرزندان حضرت و زیارتگاه عاشقان اهل بیت « اسحا ق
بن محمد، ابراهیم بن محمد، محمود بن عمر،جعفر بن محمد » امام علی النقی(ع)
به اسامی عصمت و طهارت است. این امامزاده از سده های گذشته زیارتگاه مردم
تازه شهر سلماس بوده است.
دیگر امامزاده های مهم استان عبارت اند از: برکشلوی ارومیه، سید بهلول خوی، میر هادی خوی، سید یعقوب خوی بقعۀ دیزج تکیه: این مقبره مدفن یکی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است و در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی ارومیه قرار دارد. بنای این بقعه از آجر ساخته شده و مربوط به دورهٔ قاجار است. بقعه های متبرکهٔ استان عبارت اند از: بقعهٔ دیزج ارومیه، بقعهٔ ذهبیه خوی و بقعهٔ ایوب در تکاب
مسجد جامع ارومیه: مسجد جامع یکی از آثار کهن
و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع
شده است. برخی معتقدند این بنا ابتدا آتشکده بوده و بعد از تسلط مسلمین
ویران شده است. سپس در قرن هفتم (هجری قمری) روی آن مسجدی ساخته شد. این
بنا شامل مجموعه آثاری از دوره های مختلف به شرح زیر است: شبستان گنبددار
قدیمی که هستهٔ اولیه بنا را تشکیل و قدمت آن به دورهٔ سلجوقی می رسد.
محراب گچبری گنبدخانه که پس از محراب مسجد جامع اصفهان بزرگ ترین محراب گچ
بری شده در دورهٔ ایلخانی است. چهلستون قدیمی متصل به شبستان گنبددار حجره
های اطراف صحن مسجد که مربوط به دورهٔ زندیه است.
مسجد مطلب خان خوی: در
بافت قدیمی شهرستان خوی واقع شده و بنای اولیهٔ آن مربوط به دورهٔ ایلخانی
است. این مسجد در اوایل دورهٔ قاجاریه مرمت و نوسازی شده است. مشخصهٔ مهم
بنا، روباز بودن شبستان آن است.
مسجد جامع مهاباد:
قدمت این مسجد به زمان حکومت شاه عباس اول صفوی و حکمرانی بداق السلطان می
رسد. نیز معروف است و « مِزگَوتی سُور » این مسجد به مسجد سرخ قدیمی ترین
بنای تاریخی دورهٔ اسلامی در شهر مهاباد است که از زیباترین بناهای تاریخی
استان به شمار می رود. مساجد مهم دیگر استان عبارت اند از: مسجد سردار و
مناره در ارومیه، مسجد حمامیان بوکان، چورس قره ضیاءالدین، مساجد داش
آغلیان،سیدالشهدا،شیخ ملاحسن در خوی و ... .
قره کلیسا در چالدران: این کلیسا که به کلیسای تاتائوس هم معروف است، یکی از قدیمی ترین کلیساهای عالم مسیحیت به شمار می رود و مزار یکی از مبشران حضرت مسیح (ع) به نام تاتائوس است. بنای آن در دو قسمت متعلق به قرن هفتم و دوازدهم میلادی است. این کلیسا بر فراز تپ ه ای در دشت چالدران بنا شده و همه ساله تعداد کثیری از ارامنهٔ داخل و خارج کشور در مرداد ماه جهت شرکت در مراسم ویژهٔ مذهبی از این کلیسا دیدن می کنند.
کلیسای سیر: در ۵ کیلومتری جنوب ارومیه واقع شده و قدمت آن به ۱۷۰۰ سال پیش باز می گردد. محوطهٔ بنا در فصل تابستان محل برگزاری مراسم مذهبی و فرهنگی است. از دیگر کلیساهای مهم استان می توان به کلیسای ننه مریم و حضرت مریم در ارومیه، سورپ سرکیس، ملهذان در خوی،هفتوان در سلماس و… اشاره کرد.
گردشگری اقتصادی
موقعیت جغرافیایی و همجواری استان با سه کشور ترکیه، آذربایجان و عراق، هم کیشی و هم زبانی ساکنان دو سوی این کشورها،
وجود
هفت بازارچهٔ مرزی و نُه گمرک فعال و نمایشگا ههای بین المللی زمین ههای
مساعدی را برای توسعهٔ گردشگری اقتصادی در این استان به وجود آورده است و
توجه بازرگانان و تجار داخلی و خارجی را به آن جلب کرده است. در این استان
دو بازار سنتی سرپوشیدهٔ ارومیه و خوی وجود دارند که دارای ویژگ یهای منحصر
به فردند و همه ساله هزاران نفر را به سوی خود جلب میکنند.
بازار ارومیه: این بازار در مجموعهٔ بافت
قدیمی شهر قرار دارد. قدیمی ترین بخش های باقی ماندهٔ آن به دورهٔصفویه
تعلق دارد. در بازار ارومیه هر راسته از سبک و شکل خاص دورهٔ خود پیروی می
کند و بقایای به جا مانده نمایانگر ذوق معماری دوره های مختلف است. سردر
ورودی اصلی بازار ارومیه یکی از زیباترین جلوه های قدیمی معماری ایران است.
این بازار هستهٔ مرکزی خرید و فروش اهالی منطقه است. درون بازار مسجد جامع
ساخته شده که قبلاً با آن آشنا شدیم.
بازار قدیمی خوی:
این بازار، بازماندهٔ بازار وسیع و قدیمی خوی است. بازار خوی و دروازهٔ
سنگی، بقایای به جا ماندهٔ دیوار شهر قدیم خوی و خندق پشت آن است که
مجموعهٔ کاملی از شیوهٔ شهرسازی در دوره های افشار، زندیه، قاجاریه و اوایل
پهلوی را نشان می دهد. این بازار فاقد تزئینات خاص گچبری، کاشی کاری و
کتیبه است.
گردشگری سیاسی
موقعیت خاص جغرافیایی و همجواری با سه کشور خارجی، وجود حدود ۸۲۳ کیلومتر مرز مشترک با این کشورها و اهمیت مرزهای آن و روابط دیپلماتیک با این کشورها موجب توسعهٔ گردشگری سیاسی در استان آذربایجان غربی شده است. مسافرت مسئولان عالی رتبهٔ کشورهای همسایه، شرکت در اجلاس و مجامع بین المللی و جشن های ملی، مذهبی و سمینارهای سیاسی شکل هایی از گردشگری سیاسی به شمار می روند.
گردشگری جنگ
همه ساله هزاران نفر به یاد شهدای جنگ تحمیلی و فداکاری مردم استان
آذربایجان غربی از نقاط به یاد ماندنی دوران دفاع مقدس بازدید می کنند.
بعضی از این مناطق عبارت اند از:
١ شهر اشنویه: نقطهٔ یادمانی عملیات
قادر و شهدای اشنویه در سه راهی پوش آباد اشنویه (محل شهادت امیر سرلشگر
حسن آبشناسان فرمانده لشگر ۲۳ نیروی مخصوص نزاجا)
٢ نقطه یادمانی محل دفن ۸ شهید گمنام در تپهٔ نورالشهدای پارک جنگلی ارومیه
٣ نقطه یادمانی شهدای حاج عمران (عملیات های والفجر ۲،کربلای ۲،کربلای ۷ و…) در محور پیرانشهر تمرچین
٤
نقطهٔ یادمانی زندان دولتو و محل به شهادت رسیدن بیش از ۵۰ نفر از آزادگان
سرافراز جمهوری اسلامی ایران در اثر بمباران هوایی رژیم بعثی عراق
٥ نقطهٔ یادمانی شهدای بمباران شیمیایی شهرستان سردشت در ورودی شهر
٦ نقطهٔ یادمانی شهدای جنگ تحمیلی مناطق سردشت در دامنهٔ ارتفاعات بلفت و دوپاز در مسیر سردشت ، بیوران ،
بردپهن ،کیله ، قلعه دیزه و غیره ...
|
استان آذربایجان غربی
|
||
|---|---|---|
| مرکز |
|
   |
| شهرستان‌ها |
|
|
| شهرها |
|
|
| جاذبه‌های گردشگری |
|
|
فهرست جاذبه های گردشگری آذربایجان غربی
ارومیه : مسجد جامع،مسجد اعظم،مسجد سردار، امامزاده ابراهیم و محمد، کاروانسرای ارومیه، پل باراندوز، گوی تپه، موزه تاریخ طبیعی ارومیه، مسجد مناره، بازار ارومیه، موزه ارومیه، گردشگاه سیر، دریاچه ارومیه، تاکستان های ارومیه، سفال کاری ارومیه، بنای تاریخی سه گنبد، گردشگاه بند، گردشگاه نازلو، پیست اسکی خوشاکو، ساختمان شهرداری ارومیه، کلیسای ننه مریم، کلیسای سیر، خانه انصاریاشنویه : تپه تاریخی مورا، دژ تاریخی قلاتگاه، آرامگاه شیخ عبدالعزیز
بوکان : مسجد جامع بوکان، مسجد جامع حمامیان، قلعه تاریخی سردار، تپه های باستانی در مرکز شهر، قلعه قره کند، سد تاریخی قورمیش، غار قلایچی، آرامگاه حسن زیرک، پارک جنگلی ساحلی
پیرانشهر : تپه باستانی شین آباد، مناظر طبیعی و کوهپایه ها، تپه قلات موت آباد
تکاتب : باقیمانده اثار قلعه و قصر بزرگ و با شکوه تخت سلیمان، سد قجور، چشمه های اب گرم، غار کهریز
چالدران (سیه چشمه) : آرامگاه شهدای جنگ چالدران با دولت عثمانی، قره کلیسا(کلیسای ظادئوس)، آرامگاه سید صدرالدین، کلیسای مریم مقدس
خوی : امامزاده سید یعقوب، مسجد مطلب خان، برج شمس تبریزی(مناره)، دروازه ینگی خوی، بازار خوی، مسجد سید الشهدا، دژ بسطام، موزه شهر خوی، پل خاتون، مسجد قدیمی روستای چورس، کلیسای سورپ سر کیس، پل قطور، حمام تاریخی قره ضیاء الدین، قلعه بلود آباد
سردشت : آبشار شلماش، حمام تاریخی سردشت، غار قلاتاسیان، تپه تاریخی ربط
سلماس : کلیسای هفتوان(سورپ گئورگ) نقوش برجسته خان تختی، حمام شیخ، تپه اهرنجان، قلعه چهریق، آبگرم(ایستی سو)، کلیسای محلم، سد شاه عباسی سلماس
شاهین دژ : حمام تاریخی شهر، دخمه بی بی کند، قز کرپی (پل دختر)، گرد تپه
ماکو : عمارت کلاه فرنگی، حمام تاریخی شهر ماکو، کاخ و موزه باغچه جوخ، دخمه سنگی فرهاد، پل تاریخی پنج چشمه، سد ماکو، کلیسای ننه مریم، تالاب آغ گل
مهاباد : دخمه مادی فقر گاه (فخریگاه)، مسجد جامع مهاباد، مسجد سرخ، خانقاه عباس آباد، آرامگاه بداق سلطان،غار سهولان، سد مهاباد، کهنه قلعه، محوطه باستانی برده کونته
میاندوآب : موزه میاندوآب، سد زرینه رود، مسجد تاریخی طاق، گوگ تپه، پل تاریخی میرزا رسول، تالاب قره گل، قعله هلاکوخان(حسین آباد)
نقده : تپه باستانی حسنلو، موزه شهر نقده، پل تاریخی ممیند، دریاچه سد حسنلو، تالاب شیطان
صنایع دستی
صنایع دستی: علل توسعهٔ صنایع دستی در استان عبارت اند از: ۱ وجود حدود ۴ میلیون دام سبک ۲ وجود مواد اولیه مورد نیاز مانند پشم، کرک، مو و... ۳ نیروی انسانی ماهر و خلاق
تقسیم بندی صنایع دستی استان
الف) صنایع دستی مرتبط با الیاف شامل
۱
قالی بافی: استان آذربایجان غربی یکی از مناطق مهم تولید کنندهٔ فرش دست
باف کشور است. قالی بافی در تمام شهرستان های استان به جز اشنویه رواج
دارد. آیا می توانید بگویید چرا قالی بافی در اشنویه رواج ندارد؟ شهرستان
های تکاب، خوی، میاندوآب، شاهین دژ، بوکان و ارومیه از مراکز مهم قالی بافی
در استان به شمار می روند. در این صنعت از پشم، نخ، پنبه، ابریشم و کُرک
به عنوان مواد اولیه استفاده می شود. ۸۵ درصد فرش های تولیدی این استان از
نوع صادراتی است و فرش آهنین تکاب (فرش افشار) و ریز ماهی خوی به دلیل
استحکام، ظرافت، کیفیت، استفاده از مواد اولیهٔ مرغوب و طرح های اصیل محلی
از شهرت جهانی برخوردارند. این فرش ها در سال ۱۳۸۸ ثبت ملی شدند و برای ثبت
جهانی آنها نیز اقدامات لازم انجام گرفته است. در استان آذربایجان غربی
۴۲۴ هزار متر مربع انواع فرش های دست باف توسط ۱۰۵ هزار نفر بافنده در
ابعاد، نقوش و رنگ آمیزی های متنوع تولید می شود و استان در این صنعت رتبهٔ
هفتم کشوری را داراست. تکاب یکی از کانون های قالی بافی استان آذربایجان
غربی است، این صنعت نقش مؤثری در تأمین معیشت و اشتغال زایی مردم این
شهرستان دارد.
٢ نساجی سنتی: این صنعت توسط دستگاه نساجی سنتی و با
استفاده از پشم تولید می شود. از تولیدات نساجی سنتی می توان سجاده، جاجیم و
پارچه های پشمی را نام برد. شهرستان های بوکان، مهاباد، پیرانشهر، اشنویه،
خوی و سردشت از مراکز عمدهٔ صنعت نساجی محسوب می شوند.
٣ گلی مبافی:
گلیم به عنوان یکی از زیراندازهای بشر دارای سابقهٔ بسیار طولانی است.
انواع رنگ های زیبا، زنده و شاد در بافت گلیم به کار می رود. نقوش گلیم به
طور معمول هندسی است و بافت آن بیشتر در میان عشایر متداول است. از مراکز
مهم گلیم بافی می توان به شهرستان های تکاب، مهاباد و بوکان اشاره کرد.
ب) صنایع مرتبط با چوب شامل
١ منب
تکاری: هنری است که در آن حکاکی و کنده کاری روی چوب بر اساس طرح و نقشه
صورت می گیرد. شهرستان ارومیه یکی از مراکز مهم این صنعت است. هنرمندان این
رشته به ساخت تابلوهای تزیینی و هنری، مبلمان، میزهای غذاخوری و…می
پردازند.
٢ ریز هکاری: هنری بسیار ظریف، زیبا و کاربر است. در این هنر
چوب هایی بر اساس طرح و نقش از قبل آماده می شود و بر قسمت خالی شدهٔ چوب
روکش می شود. ارومیه مرکز اصلی این هنر است. عمده ترین تولیدات این صنعت
رحل قرآن، جعبهٔ جواهرات، جعبهٔ دستمال کاغذی، قاب عکس، صفحهٔ شطرنج و ...
است.
٣ پیکره تراشی: این هنر به طور گسترده در شهرستان ارومیه کار می شود. ماده اصلی پیکره ها چوب گردو است.
٤ معرق چوب: این هنر ۴۰ سال پیش به شهرستان ارومیه راه پیدا کرد و با
منبت تلفیق شد و رشتهٔ جدیدی به نام معرق منبت یا معرق برجسته بوجود آمد.
از صنایع دستی دیگر استان می توان به شیشه گری حرارتی اشاره کرد که در این کارگاه ها انواع لوستر و وسایل تزیینی شیشه ای تولید می شود.
منبع : gardesh.info