جغرافیای انسانی کرمانشاه

جغرافیای انسانی استان کرمانشاه

تقسیمات سیاسی استان

بر اساس آخرین تغییرات در سال 1388 استان کرمانشاه از 14 شهرستان، 29 شهر، 30 بخش و 85 دهستان تشکیل شده است. تا قبل از سال 1316 ، استان کرمانشاه با نام ایالت کرمانشاهان به عنوان یکی از ایالات کهن غرب کشور محسوب می شد. از سال 1316 ، استان کرمانشاه به عنوان استان پنجم با مرکزیت شهر کرمانشاه شکل گرفت. استان پنجم از نظر گسترهٔ جغرافیایی شامل استا نهای کنونی کرمانشاه، کردستان، همدان و ایلام بود که به ترتیب در سال های 1337 کردستان، 1352 همدان و در سال 1353 ایلام از آن جدا شدند.

شهرهای مهم

اسلام‌آباد غرب

پاوه

جوانرود

سرپل‌ذهاب

سنقر

صحنه

قصرشیرین

کرمانشاه

کنگاور

گیلانغرب

هرسین

سایر شهرها

آران‌کنگاور

ارمنی‌جان

بانمزاران (ریجاب)

بانه‌وره

باوله

باینگان

بلوردی

بیدسرخ

بیستون

پریوه

تازه‌آباد

جیحون‌آباد

چورزی

چهر

حریر

حسن‌آباد اسلام‌آباد

حسن‌آباد روانسر

حمیل

خسروی

درکه و عین القاس

دشه

دهلر

رحمت‌آباد

روانسر

ساتیاری

سرماج حسین خانی

سطر

سومار

سهنله

شمشیر

شهر‌صنعتی‌باختران

شهرک شهید‌ عسگری‌ گاوبنده

شهرک صنعتی فرامان

علی‌آباد

فارسینج

فش

قارلق

قزانچی

قشلاق منصورآقایی

قلعه‌شیان

کارخانه

کرند‌غرب

کل‌کش

کندوله

کوزران

گو‌سفید

گهواره

ماهیدشت

میان‌راهان

میرآباد

نودشه

نوسود

جدول تقسیمات سیاسی استان کرمانشاه

شیوه های زندگی در استان کرمانشاه

یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری شیو ههای گوناگون زندگی انسانی در استان کرمانشاه، تنوع شرایط محیط طبیعی است، به طوری که علاوه بر شیو ههای زندگی شهری و روستایی، شیوهٔ زندگی کوچ نشینی نیز در استان قابل مشاهده است.

الف) زندگی کوچ نشینی

استان کرمانشاه به واسطهٔ داشتن دو منطقهٔ آب و هوایی سردسیر و گرم سیر، از گذشت ههای دور شرایط مساعدی را برای زندگی کوچ نشینی در خود مهیا نموده است. البته تمایل ب هاین نوع شیوهٔ زندگی در استان، همچون کل کشور روبه کاهش است و عشایر به تدریج سبک زندگی یکجانشینی را انتخاب خواهند نمود. جامعهٔ عشایری استان کرمانشاه در قالب 14 ایل (ایلات کلهر، سنجابی، کرند، قلخانی، گوران،ثلاث باباجانی، جاف، جمهور، ترکاشوند، زوله، زنگنه، بان زرده، پایروند، بالاوندزردلان) و یک طایفهٔ مستقل(عثمانوند) 4/3 درصد از جمعیت استان را تشکیل م یدهند. منطقهٔ ییلاق عشایر عمدتاً در داخل استان و منطقه قشلاق آ نها شامل مناطق گرمسیری استا نهای کرمانشاه، خوزستان و لرستان می باشد.
اقتصاد عشایر
اقتصاد عشایر مبتنی بر دامداری و در برخی موارد همراه با زراعت و باغداری است. ایلات استان با تولیدات دامی و برخی از صنایع دستی خاص خود، نقش قابل توجهی در اقتصاد استان ایفا میکنند. عشایر استان بیش از یک و نیم میلیون رأس دام در اختیار دارند؛ به طوری که دارای 28 درصد از کل دام استان (7 درصد از کل دام عشایر کشور) میباشند. عشایر در طول زمان توانسته اند دامهای با تولید بالا و سازگار با محیط استان را انتخاب کرده و دا مهای کم بازده را حذف کنند. عشایر استان در زمین ههای زراعت، باغداری و صنایع دستی نیز فعالیت م یکنند و از این نظر، تولیدات قابل توجهی دارند. مهمترین صنایع دستی آنها شامل قالی و قالیچه، گلیم، زیلو، جاجیم، حصیر، خورجین، گیوه، دوار ہسیاه چادر)، چیغ و... است.   قلمرو زیستی ایلات و عشایر استان و فاصله بین ییلاق و قشلاق آن ها متفاوت است. برای مثال ای لهای ذوله، جمهور و زنگنه بین دو منطقهٔ کاملاً متضاد جغرافیایی جابه جا می شوند و مسیر کوچ آنها بسیار طولانی است؛ درحالی که عشایر جاف، ثلاث باباجانی و بان زرده در بهار و تابستان در فاصلهٔ اندک ولی با اختلاف ارتفاع زیاد بین دشت و کوهستان در حرکت اند. عشایر گروه اخیر را نیمه کوچ نشین می نامند.

ایلات مهم استان کرمانشاه به همراه مسیر کوچ آنها

ایل     مسیر کوچ
سنجابی مناطق عشایری کوزران کرمانشاه ، دالاهو ، قصرشیرین وبالعکس
ذوله مناطق عشایری کنگاور، سنقر ، هرسین ، صحنه، کرمانشاه ، قصرشیرین از استان کرمانشاه و دهلران، موسیان، دشت عباس استان ایلام و حومه بستان استان خوزستان و بالعکس
زنگنه مناطق عشایری کرمانشاه ، اسلام آباد غرب ، دهلران ، موسیان، دشت عباس استان ایلام و بالعکس
جمهور مناطق عشایری اسدآباد و همدان از استان همدان و سنقر، کرمانشاه ، گیلان غرب از استان کرمانشاه و مهران از استان ایلام و بالعکس
کلهر مناطق عشایری ماهیدشت کرمانشاه ، اسلام آباد غرب، گواور، گیلان غرب و قصرشیرین و بالعکس
گوران مناطق عشایری گهواره ، بیونیج شهرستان دالاهو، دشت زهاب شهرستان سرپل زهاب و بلعکس
قلخانی مناطق عشایری دالاهو ، سرپل زهاب و بالعکس
کرند مناطق عشایری دالاهو، قصرشیرین و بالعکس
جاف مناطق عشایری باینگان ،جوانرود، ارتفاعات منطقه و بالعکس
ثلاث باباجانی مناطق عشایری جوانرود ، ثلاث باباجانی و بالعکس
بان زرده مناطق عشایری دالاهو، ارتفاعات منطقه و بالعکس
ترکاشوند مناطق عشایری صحنه ، گیلان غرب و بالعکس
بالاوند زردلان مناطق عشایری سرفیروز آباد کرمانشاه ، ارتفاعات منطقه و بالعکس
عثمانوند مناطق عشایری عثمانوند کرمانشاه ، ارتفاعات منطقه و بالعکس

ب) زندگی روستایی
دشتهای آبرفتی با خاک حاصل خیز و منابع آب نسبتاً غنی در استان کرمانشاه، علاوه بر دامداری، شرایط مساعدی را برای کشاورزی فراهم کرده و باعث شده است که معیشت کشاورزی و زندگی یکجانشینی از زما نهای بسیار دور در کرمانشاه رایج باشد. بر این اساس پراکندگی روستاها در سطح استان از پراکندگی زمی نهای کشاورزی تبعیت میکند. منابع تاریخی نشان می دهد که قدمت بعضی از این روستاها به بیش از 9800 سال قبل از میلاد می رسد. با این حال بیشتر روستاهای استان کرمانشاه عمر زیادی ندارند؛ زیرا درصد بالایی از جمعیت استان تا چند دههٔ گذشته به صورت کوچ نشینی زندگی میکردند.

به طورکلی روستاهای استان کرمانشاه از لحاظ نحوهٔ استقرار از نوع متمرکز هستند؛ زیرا این روستاها همانند اغلب روستاهای ایران در کنار منابع آب، نظیر چشمه شکل گرفته اند. شکل و فرم روستاهای استان در ارتباط با شکل زمین، گوناگون است. پیرامون مناطق کوهستانی، روستاهایی مانند هجیج در پاوه، به علت استقرار بر روی دامنهٔ پرشیب به شکل پله پله درآمده است. روستاهایی که در عمق دره ها بنا شده اند، مانند روستاهای حوزه دینور و جوانرود، شکل استقرار آن ها به صورت خطی است. در داخل دشتها نیز، روستاها به شکل متمرکز مشاهده می شود . بد نیست بدانیم روستائیان استان در گذشته از سنگ، چوب و خشت خام، در احداث خان ههای خود استفاده می کرده اند. در مناطق کوهستانی زاگرس به دلیل لایه ای بودن سن گها، سنگ لاشه، به راحتی استخراج می شود. روستائیان با استفاده از ابزاری مانند دیلم می توانند این سن گها را استخراج و از آ نها در ساخت دیوارخانه استفاده کنند. در گذشته برای ساخت سقف خانه ها از چوب و گل استفاده می کردند، اما امروزه روستائیان از مصالح نوین مانند آهن و آجر در ساخت و سازهایشان استفاده می کنند.

اقتصاد روستانشینان
اقتصاد روستانشینان استان کرمانشاه مانند سایر روستاهای کشور، مبتنی بر زراعت، باغداری، دامداری و پرورش زنبورعسل و در بعضی از روستاها نیز صنایع دستی است. با این توضیح که، بر اساس نوع مکان گزینی این روستاها، یکی از این فعالی تها بر دیگری برتری دارد. بعضی از روستاهای استان در دشت ها ایجاد شده است. تعدادی نیز در اراضی پای کوهی، داخل دره ها و یا در سطح اراضی کم شیب دامنه ها استقرار یافته اند. فعالیت اصلی روستاهایی که در دشت ها مستقر هستند، زراعت است، مانند روستاهای واقع در ماهیدشت، دشت حسن آباد و یا دشت کرمانشاه  بیستون. باغداری و دامداری، شغل اصلی بیشتر مردم روستاهای کوهستانی منطقهٔ پاوه است. در همین منطقه روستاهایی هم مشاهده می شوند که درآمد عمدهٔ ساکنین آن ها برداشت سقز است. در سال های اخیر پرورش ماهی به ویژه از نوع سردابی در مناطقی مانند سرپل زهاب، قصرشیرین و کرند به دلیل داشتن رودخانه های پرآب، رواج یافته است.
یکی از عوامل مهمی که کم و بیش اقتصاد حوز ههای روستایی را متحول ساخته، ارتباط گستردهٔ آ نها با مراکز شهری است. در سایهٔ این ارتباطات، علاوه بر رواج الگوی مصرف شهرها در بین روستائیان، ساختار اقتصادی آ نها نیز دستخوش تغییرات شدیدی شده است. به طوری که اغلب خانوارهای روستایی به مصرف کنندگان کالاها و خدمات شهری تبدیل شده اند. انتقال فن آوری های نوین به روستاها در شیوهٔ تولید و فعالیت اقتصادی آنها تحولات فراوانی به وجود آورده و پیامدهای مثبت و منفی متعددی را به همراه داشته است. ماشینی شدن اغلب فعالی تهای کشاورزی، فرار سرمایه از روستاها به شهرها و تخریب محیط زیست روستاها نمونه های بارزی از این تغییرات است.

پ) زندگی شهری
شهرنشینی در استان کرمانشاه قدمت طولانی دارد. براساس اسناد و مدارک باستانی و تاریخی به دست آمده از محوطه های تاریخی مانند تپهٔ گودین در کنگاور، تپهٔ گنج دره در هرسین و اشیاء به دست آمده از غارهای باستانی مانند بیستون، سابقهٔ سکونت در استان حداقل به هشت هزار سال قبل از میلاد می رسد. در دورهٔ اسلامی و قبل از آن شهرهای دینور و حلوان، با جمعیت انبوه خود از بزرگترین شهرهای منطقه محسوب م یشدند. آثار بازمانده از تمد نهای گذشته، امروزه به صورت نقاط مهم گردشگری استان درآمده است. 29 مرکز شهری در سطح استان کرمانشاه وجود دارد. اگر به نقشه پراکنش این شهرها نگاه کنیم، متوجه می شویم که مکان گزینی این شهرها بیشتر از 3 عامل زیر تبعیت کرده است:
1 راه ارتباطی: یکی از مهمترین را ههای تاریخی به نام جادهٔ ابریشم، استان ما را از شرق به غرب متصل می کرده است. شهرهای کنگاور، صحنه، بیستون، کرمانشاه، اسلام آباد، کرند، سرپل زهاب و قصرشیرین در امتداد این راه ارتباطی قرار گرفته است. بعضی از این شهرها، بر بازمانده شهرهای تاریخی پیشین، شکل گرفته اند. از این نظر م یتوان به شهر سرپل زهاب اشاره کرد که در کنار شهر باستانی حُلوان بنا شده است.
2 منابع آب: دسترسی به منابع آب یکی از عوامل مهم شکل گیری سکونتگا ههای انسانی در سطح کشور محسوب می شود. در این استان نیز این عامل نقش مهم یدر شکل گیری شهرها داشته است. به همین سبب بسیاری از شهرهای استان در کنار رودخانه ها و یا پیرامون سرا بها بنا شده است.

3 اراضی کشاورزی: کشاورزی به عنوان یکی دیگر از عوامل مهم در شکل گیری شهرهای استان نقش داشته است. به طوری که حتی امروزه نیز کشاورزی یکی از ارکان مهم اقتصادی همه شهرهای استان محسوب می شود.

ویژگی های جمعیتی استان

تحولات جمعیت
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 ، استان کرمانشاه دارای جمعیتی برابر با 1879385 نفر بوده است. بر این اساس استان کرمانشاه 2/67 درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده است. میانگین رشد سالانهٔ جمعیت استان از 2/06 در دههٔ 1375 - 1365 به 0/57 0 درصد در دههٔ 1385  1375 رسیده است. میانگین تراکم جمعیت در استان در سال 1385، 71 نفر در کیلومتر مربع می باشد. با توجه به هرم های سنی استان در دو دوره آماری 1365 و 1385 درم ییابیم که جمعیت استان در سال 1365 روندی به سوی جوان شدن داشته است؛ به طوری که طبقات سنی کمتر از 15 سال، بیشترین حجم جمعیت استان را شامل شده است؛ اما در دهه های بعد، جمعیت همین طبقات رو به کاهش است و این نکته نشان دهندهٔ این است که هم سو با رشد جمعیت کشور، تمایل مردم استان به فرزندآوری کمتر شده است.

جمعیت شهری و روستایی

در سرشماری سال 1385 از مجموع جمعیت استان 66/8 درصد در مناطق شهری و 32/9 درصد در مناطق روستایی سکونت دارند و مابقی نیز جمعیت غیر ساکن استان را تشکیل می دهند. 

مهاجرت
مهاجرت بی رویه، بخصوص از روستاها و شهرهای کوچکتر به شهرهای بزرگتر یکی از مشکلات جمعیتی استان است که به ویژه در سال های اخیر موجب رشد بیش از حد شهرهای استان شده است. همین امر شهر کرمانشاه را در سا لهای اخیر به یکی از کلان شهرهای کشور تبدیل کرده است. این مهاجر تها نتیجهٔ جاذب ههای شهر کرمانشاه و دافع ههای شهرهای کوچکتر یا روستاها است. البته پدیدهٔ مهاجر فرستی نیز از استان به سمت شهرهای بزرگتر کشور از جمله تهران و کرج به شکل قابل ملاحظ های مشاهده می شود.
منبع : gardesh.info