استان خوزستان

.:: استان خوزستان ::.

خوزستان

استان خوزستان با مساحت ۶۴٬۰۵۷ کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران در کرانه خلیج فارس و اروندرود قرار دارد و مرکز استخراج نفت ایران به‌شمار می‌آید. شهر اهواز مرکز استان خوزستان است. این استان پنجمین استان پرجمعیت ایران است.

خوزستان از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی و شرق به‌استانهای اصفهان و چهارمحال و بختیاری، از شمال غربی به‌استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر وخلیج فارس، و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود. این استان با جمعیّت ۴٬۵۳۱٬۷۲۰ نفر (سرشماری ۱۳۹۰) دارای ۱،۰۸۳،۳۴۱ خانوار است که این تعداد شامل ۷۹۳ هزار و ۲۸۹ خانوار شهری و ۲۹۰ هزار و ۵۲ خانوار روستایی است. استان خوزستان در محدوده ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۹ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و ۲۹ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۵۸ دقیقه شمالی از خط استوا قراردارد.

خوزستان از جمله استان‌هایی است که در طول جنگ هشت ساله دچار آسیب و خسارت فراوانی شد. اشغال طولانی‌مدت برخی مناطق استان، موشک‌باران دایمی برخی شهرها و حملات هوایی و زمینی به شهرهای دزفول، بستان، هویزه، سوسنگرد، اهواز، شوش، شوشتر، شادگان، اندیمشک و بسیاری از مناطق دیگر، همه و همه باعث آسیب‌های فراوان به سرمایه‌های طبیعی و انسانی و زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن شد.

برپایه نتایج نهایی سرشماری عمومی نفوس و مسکن آبان‌ماه ۱۳۷۵ جمعیت استان خوزستان ۳۷۴۶۷۷۲ نفر بوده‌است که از این تعداد ۶۴ درصد در سکونتگاه‌های شهری و ۳۵ درصد در سکونتگاه‌های روستایی زندگی می‌کردند و ۱ درصد کوچرو بوده‌اند. شمار عرب‌ها در نواحی روستایی استان خوزستان در سال ۷۸ تعداد ۴۲۹۱۹۷ نفر برآورد شده که حدود ۳۷٫۸ درصد کل جمعیت روستایی استان را دربر می‌گرفت. جمعیت تخمینی عرب‌های استان خوزستان برپایه آمار ذکر شده در آن سال یک و نیم میلیون نفر بوده‌است.

عربها فقط در شهرستانهای شادگان، دشت آزادگان، هویزه و باوی اکثریت مطلق جمعیت را تشکیل می دهند، در شهرستانهای اهواز، خرمشهر، آبادان و ماهشهر به خصوص در مناطق روستایی عربها جمعیت قابل ملاحظه‌ای تشکیل میدهند اگرچه در مرکز شهرستانهای مزبور اقلیت کوچک هستند. بقیه شهرستانهای استان از اقوام فارس، لر و بختیاری است،از جمله دزفول، شوشتر، شوش،اندیمشک، مسجد سلیمان، ایذه، آغاجاری, بهبهان, باغ ملک، رامهرمز، گتوند، لالی، هفتکل و هندیجان که از قدیمی‌ترین و بزرگترین و نفتخیزترین شهرهای استان به شمار می‌‌روند، از میان ۲۵ شهرستان این استان بیشترین تراکم عرب‌های خوزستان در شهرستان‌های دشت آزادگان، شادگان، ماهشهر، خرمشهر و آبادان است. بیش از ۹۹ درصد از عرب‌های خوزستان شیعه هستند.

جغرافیای طبیعی استان خوزستان

موقعیت جغرافیایی استان

خوزستان با وسعت 64000 کیلومترمربع (٤ درصد از مساحت کل کشور) وسیع ترین استان در نیمهٔ غربی کشور است. موقعیت ویژهٔ آن در یکی از حساس ترین نقاط جنوب غرب کشور و مجاورت با کشور های خلیج فارس، جایگاه منحصر به فردی به آن بخشیده است.
این استان از غرب با کشور عراق هم مرز است. استان های بوشهر در جنوب شرق، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری در شرق، لرستان در شمال و ایلام در شمال غربی آن قرار دارند. هم جواری با استان های یاد شده تأثیر زیادی در پیوند میان اقوام وخصوصیات فرهنگی وتاریخی میان آنها داشته است. خوزستان مانند استان های گیلان،گلستان وسیستان وبلوچستان دارای مرز آبی و خشکی بین المللی است.

از آنجا که استان در نیمهٔ جنوبی ایران قرار گرفته است و فاصلهٔ کمی از مدار ٢٧´ 23º درجه (رأس السرطان) دارد، به طورنسبی دارای آب وهوای گرمی است. همچنین بخش هایی از شمال و شمال شرقی آنکه ارتفاع بیشتری دارد، از آب وهوای معتدل تری برخوردار است. در مجموع می توان گفت، موقعیت جغرافیایی در وضعیت آب وهوایی، شکل و نوع سکونتگاه های انسانی، وضعیت خطوط ارتباطی، اوضاع اقتصادی و تحولات تاریخی استان نقش مؤثری داشته است.

ناهمواری های استان و چگونگی شکل گیری آنها

زمین شناسی
براساس شواهد زمین شناسی، خوزستان در دورهٔ کرتاسه به صورت بخشی از بزرگ ناودیس زاگرس از سایر مناطق ایران جدا شد و به شکل حوضهٔ فرورفته ای که دائماً در حال نشست بود، درآمد. حدود 60 میلیون سال قبل این بزرگ ناودیس بخشی از دریای بزرگ تتیس بوده است.

با حرکت صفحهٔ عربستان به طرف ایران از یک سو و ثبات نسبی صفحهٔ اوراسیا از سوی دیگر، به شکل تدریجی رسوبات کف این دریا شروع به چین خوردگی کرده است. نتیجهٔ این چین خوردگی پیدایش کوه های البرز در شمال و زاگرس در جنوب ایران و دو تکه شدن دریای تتیس در 20 میلیون سال قبل بود قسمت های شمالی تا شرق استان در نتیجهٔ این فعالیت های کوهزایی به صورت مجموعه ای کوهستانی و چین خورده متشکل از تاقدیس ها و ناودیس ها درآمده است. بخشی از این رسوبات مربوط به اواخر دورهٔ ترشیاری است که هم زمان با چین خوردگی زمین در این مناطق بالا آمده اند. رسوبات کنگلومرایی و ماسه سنگی حاشیهٔ جلگهٔ خوزستان، ازجملهٔ این رسوبات اند که کاملاً فشرده و به صورت سنگ درآمده اند.

گنبدهای نمکی که به سطح زمین نمی رسند، سبب چین خوردگی لایه های رسوبی بالای خود می شوند.در نتیجه، سازندهای بالای این گنبدها ازموقعیت مناسبی برای به دام انداختن منابع نفتی وگازی برخوردارند. این حفره ها گاهی اوقات به صورت منفرد باعث تشکیل مخازن نفت وگاز می شوند. گنبدهای نمکی اطلاعات زمین شناسی خوبی را جهت فعالیت های اکتشافی نفت وگاز فراهم می کند. برخی از مخازن نفت وگاز حوضهٔ خلیج فارس بر اثر حرکت نمک به سمت بالا به وجود آمده اند.

جنس سنگ های تشکیل دهندهٔ کوه های استان بیشتر از نوع سنگ آهک، ماسه سنگ، مارن، کنگلومرا و سنگ گچ است. بخش عمدهٔ جلگهٔ خوزستان نتیجهٔ رسوبگذاری رودهای کارون،کرخه،جراحی،دز و زهره )هندیجان( است که در دورهٔ کواترنری، به وجود آمده اند. بنابراین زمین های مناطق هموار استان، بیشتر از جنس رسوبات فرسایش یافتهٔ زاگرس است. بخشی از جلگهٔ خوزستان از رسوبات بادی (تپه های ماسه ای) تشکیل شده اند. در حاشیهٔ ساحلی خلیج فارس زمین ها در نتیجهٔ جزر و مد به صورت نمک زار درآمده است و در آن بقایای صدف ها نیز دیده می شود.

رود ها علاوه بر تغییر شکل ناهمواری های موجود، موجب عقب نشینی دریا و گسترش خشکی نیز می شوند. براساس پژوهش های انجام شده سالیانه حدود ۵۴ متر مربع از کرانهٔ شمالی خلیج فارس که در مجاورت خاک خوزستان و کشور عراق قرار دارد، در آب دریا پیشروی می کند.

گسل ها
هم زمان با چین خوردگی ها، شکستگی هایی در لایه های زمین به خصوص در نیمهٔ شرقی استان رخ داده است. در حال حاضر به طور متناوب فعالیت مجدد این گسل ها موجب بروز زلزله هایی در استان می شود. گسل های استان، در پی سنگ پرکامبرین ایجاد شده اند و مربوط به دور ههای ترشیاری و کواترنری می باشند. عمق کانون زلزل ههای استان بین 20 تا 30 کیلومتری پوستهٔ زمین است. گسل های اصلی استان با جهت شمال غربی  جنوب شرقی در قسمت کوهستانی استان قرار دارند.

ناهمواری های استان
الف) بخش کوهستانی: حدود 40 درصد وسعت خوزستان کوهستانی است. کوه های استان بخشی از چین خوردگی های زاگرس است که سراسر بخش های شمال تا شرق استان را در برمی گیرد و حدود 300 کیلومتر طول دارد. شهرهای شمالی و شرقی استان در این محدوده واقع شده اند. مهم ترین کوه های استان کینو، منگشت، مافارون و مُنار هستند که در این میان کوه کینو با ارتفاع 3743 متر بلندترین آن است.

با توجه به شیب عمومی ناهمواری های زاگرس جهت جریان رودها از گذشته به سمت خوزستان بوده است. این رودها سبب بریدگی های بسیار عمیق در تاقدیس ها و پیدایش دره های ژرفی در کوه های مجاور جلگهٔ خوزستان شده است. هر چه از بخش کوهستانی به طرف جنوب و غرب استان پیش برویم از ارتفاع کوه ها کاسته می شود. چنان که در منطقهٔ جلگه ای به زمین های همواری تبدیل می شود. در این بخش به استثنای تپه های مشرحات (در نزدیکی اهواز)، میشداغ و اللّه اکبر (درنزدیکی بستان) نقطهٔ مرتفع دیگری دیده نمی شود.
ب) سرزمین های پست و هموار: حدود 60 درصد مساحت استان را سرزمین های پست و هموار تشکیل می دهد. این سرزمین ها خود به دو بخش تقسیم می شوند:
1 دشت ها: دشت های استان بر اثر تجمع آبرفت ها به وجود آمده اند.این آبرفت ها در اثر فرسایش کوه ها، عموماً در چاله های ناودیسی انباشته شده اند. دشت ها در مقایسه با بخش کوهستانی و جلگه ای وسعت بسیار کمی دارند.

2 جلگه ها: خوزستان پهناورترین جلگهٔ ایران است که از کوهپایه های زاگرس شروع و با شیب ملایمی تا سواحل خلیج فارس ادامه دارد. حدود 9 درصد از مساحت جلگهٔ خوزستان را تپه های ماسه ای تشکیل می دهد که بیشتر آنها در جهت باد غالب از شمال غرب استان و تا جنوب شرق در اطراف امیدیه کشیده شده اند. این ماسه زارها در غرب به صورت گسترده ودر شرق از رشته های باریک و منفردی تشکیل شده اند. یکی از مشکلات مناطق جلگه ای استان حرکت ماسه های روان است که در اثر جابه جایی آنها مراکز صنعتی،راه ها، خطوط لوله، چاه های نفت و اراضی کشاورزی در معرض هجوم آن قرار می گیرند و به تدریج باعث متروکه شدن آنها یا ایجاد اختلال در فعالیت های آنها می شود.

آب و هوای استان

عوامل مختلفی در تنوع آب و هوایی استان دخالت دارند که مهم ترین آنها عبارتند از: ناهمواری ها، توده های هوا، مجاورت با پهنه های آبی و پوشش گیاهی.

ناهمواری
اختلاف ارتفاع از صفر متر در سواحل خلیج فارس تا 3700 در ارتفاعات زاگرس، سبب تنوع مکانی دما و بارش شده است. مناطق شمالی و شرقی استان بیشترین بارش و کمترین دما را دارند، و در نواحی جنوبی و غربی، حداقل بارش و حداکثر دما دیده می شود.
مجاورت با آب ها
رطوبت خلیج فارس به دلیل وجود زمین های هموار در استان تا زمین های وسیعی در خشکی نفوذ می کند. این رطوبت مانع از کاهش دما در زمستان و افزایش بیش از حد آن در تابستان می شود و زمینهٔ ایجاد هوای شرجی را فراهم می آورد.
توده های هوا
خوزستان به جهت قرارگیری در میان ارتفاعات زاگرس، بیابان عربستان و نزدیکی به مدار رأس السرطان در طول سال، تحت تأثیر توده های هوای مختلفی قرار م یگیرد که با ورود به استان، موجب تغییرات آب وهوایی می شوند.

در منطقهٔ استوایی به علت تابش عمودی خورشید و در نتیجه بالابودن دما، هوای گرم منطقه استوایی به بالا صعود می کند و در بالا سرد شده و موجب بارش فراوان در منطقهٔ استوایی می شود؛ اما پس از اینکه رطوبت خود را از دست داد، در حوالی مدار 23/5 تا 30 درجه فرود می آید و بر اثر فرونشست، هوا دوباره گرم می شود، در نتیجه، یک کمربند یا ناحیهٔ پرفشار به وجود می آورد. این کمربند پرفشار، در دورهٔ گرم سال از بالا رفتن هوای مرطوب خلیج فارس، تشکیل ابر و ایجاد بارندگی جلوگیری می کند؛ به همین دلیل، بخار آب و رطوبت حاصل از آن به صورت هوای شرجی ظاهر می شود.

دما و بارش
 تفاوت دما بین غرب و شرق استان حدود 7 درجهٔ سانتی گراد و بین شمال و جنوب استان 3 درجهٔ سانتی گراد است. گرم ترین نقاط استان در جنوب و جنوب غرب و سردترین نقاط در شمال و شمال شرق قرار دارند. مقدار بارش در استان از جنوب به شمال و از غرب به شرق افزایش می یابد. میانگین بارش سالانه استان از 150 میلی متر در جنوب غربی تا حدود 1000 میلی متر در شمال شرقی متغیر است.

یکی دیگر از عناصر آب و هوایی استان باد است. بیشتر بادهای استان از سمت غرب و شمال غربی می وزند. غالب بادهای استان به دو دسته تقسیم می شوند.
الف  بادهای عمومی: بادهایی که در اثر تغییرات فشار هوا در فصول مختلف سال به وجود می آیند.مانند بادهای مرطوب غربی
ب  بادهای محلی: که بر اثر تغییر دما و فشار بین کوه ها و سرزمین های هموار یا دریا و جلگه و دشت ایجاد می شوند. از مهم ترین بادهای محلی استان می توان به باد شمال، شرجی، سموم اشاره کرد.

یکی دیگر از عناصر بسیار مهم آب و هوایی استان وجود ساعات آفتابی زیاد است. در بیشتر مناطق استان میانگین سالانه ساعات آفتابی به بیش از 3000 ساعت می رسد. این شرایط، توانمندی بسیاری جهت استفاده از انرژی خورشیدی ایجاد کرده است که می تواند جایگزین سوخت های فسیلی مانند نفت و گاز باشد.

مناطق آب و هوایی استان
با توجه به عوامل یاد شده انواع آب و هوا در سطح استان مشاهده می شود. شمال و شمال شرق استان تحت تأثیر آب و هوای کوهستانی قرار دارد و دارای زمستان نسبتاً سرد، پربارش و تابستان معتدل است. بخش کوهپایه ای استان دارای آب و هوای نیمه خشک است.سایر مناطق استان در جنوب و غرب تحت تأثیر آب و هوای گرم و خشک قرار دارند. در این مناطق به دلیل ارتفاع کم، دمای هوا و میزان تبخیر افزایش می یابد اما مقدار بارش کمتر می شود. زمستان کوتاه و معتدل و تابستان بسیار گرم و طولانی از ویژگی های این نوع آب و هواست.

منابع طبیعی استان

1 منابع آب استان
خوزستان با حجم ورودی بیش از 33 میلیارد متر مکعب آب در سال و دارا بودن 3 میلیارد متر مکعب آب ذخیره شده در سفره های آب زیر زمینی، از موقعیت ممتازی در کشور برخوردار است. خوزستان با داشتن تنها 4 درصد از مساحت کشور، بیش از 30 درصد از آب های سطحی کشور را در خود جای داده است.
الف  آب های سطحی

آب های سطحی خوزستان بیشتر از استان های مجاور سرچشمه می گیرد و پس از عبور از مناطق جلگه ای استان به تالاب ها و خلیج فارس می ریزند.در این میان رود کارون بیشترین آبدهی(دبی) و طول را به خود اختصاص داده است.

کارون، بزرگ ترین و پرآ بترین رود ایران از زرد کوه بختیاری و دنا سرچشمه می گیرد. پس از گذشتن از در ه های تنگ و عمیق زاگرس، از درون شهرهای گتوند، شوشتر و اهواز عبور می کند. کارون در شمال خرمشهر به شاخه های بهمنشیر و حفار تقسیم شده و پس از گذشتن از جزیرهٔ آبادان، در تلاقی با رودخانهٔ مرزی اروند رود وارد خلیج فارس می شود.

ب  آب های زیرزمینی

وجود آب های سطحی فراوان و سهولت دسترسی به آنها، باعث شده تا آب های زیرزمینی کمتر مورد استفاده قرار گیرند. مهم ترین منبع تأمین آب های زیرزمینی در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای استان، برف و باران و در مناطق جلگه ای، تغذیه آب های زیر زمینی توسط رودها انجام می گیرد.

2 خاک
خاک های استان به طور عمده از رسوبات آبرفتی دورهٔ کواترنری تشکیل شده اند که در نتیجهٔ فرسایش کوه های زاگرس و حمل مواد توسط رودها به وجود آمده اند. از شمال به جنوب استان به دلیل بالا بودن سطح آب های زیرزمینی میزان شوری خاک افزایش می یابد.

3 جنگل ها و مراتع
استان، به دلیل شرایط محیطی متنوع از پوشش گیاهی گوناگونی برخوردار است. در مناطقی با میزان بارش بیش از 500 میلی متر جنگل طبیعی به وجود آمده که بیشتر در بخش های شمالی و شمال شرقی استان دیده می شوند که جزِء جنگل های مناطق خشک و نیمه خشک زاگرس است و درختان بیشتر از نوع بلوط، بادام، گردو، بنه و....، حدود 13 درصد از مساحت استان را در بر می گیرد.
جنگلهای دست کاشت در بخش هایی از شهرستان های
شوش، اهواز، دشت آزادگان، ماهشهر، امیدیه، هندیجان و..... ایجاد شده اند. گونه های غالب گیاهی این جنگلها تاغ، گز و اوکالیپتوس است. مهم ترین اهداف جنگل کاری در استان عبارت اند از:
 تثبیت ماسه های روان
 تعدیل آب و هوا
 حفاظت از خاک
 کنترل گرد و غبار

مراتع استان را براساس میزان تولید علوفهٔخش در طول یک سال به سه گروه خوب، متوسط و ضعیف تقسیمبندی می کنند. بیشتر مساحت مراتع استان را مراتع ضعیف تا متوسط و فقط 200 هزار هکتار آن را مراتع خوب تشکیل می دهد. بین میزان بارش منطقه و کیفیت مراتع، رابطهٔ مستقیم وجود دارد؛ به گونهای که بهترین مراتع در نواحی پربارش استان قرار دارند و هرچه به سمت نواحی خشک پیش برویم، از کیفیت مراتع کاسته می شود.

4 زیست بوم های حفاظت شدۀ استان
با نگاهی دقیق به محیط زیست استان می بینیم که زیست بو م های متنوعی در آن وجود دارد.

چشم اندازی از تالاب بُندون و میانگران  ایذه

مناطق حفاظت شدۀ استان

• منطقهٔ حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش دز 17۵33 هکتار از سردارآباد دزفول شروع و در امتداد رودخانهٔ دز به طرف جنوب عنافچه نزدیک اهواز امتداد دارد جادهٔ آسفالته رانگین (شرکت کشت و صنعت کارون) 20 کیلومتری شرق جاده ترانزیتی اهواز شوش
• منطقهٔ حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش کرخه 1399۵ هکتار در دو سوی رودخانهٔ کرخه در شمال غربی شوش شروع شده و تا روستای حلاف کشیده می شود ۵ کیلومتری غرب جاده ترانزیتی اهواز شوش جادهٔ اهواز اندیمشک جادهٔ آسفالته اهواز دزفول در مجاورت رودخانه
• منطقهٔ حفاظت شده شیمبار ۵0000 هکتار 80 کیلومتری شمال شرقی مسجدسلیمان جادهٔ مسجدسلیمان  شهرکرد
• منطقهٔ حفاظت شده شالو و منگشت 13000 هکتار 2۵ کیلومتری جنوب شرقی ایذه از نقطهٔ شمال شرقی و جنوب شرقی به کمک بارج های شناور مدیریت سد کارون 3
• تالاب بین المللی و پناهگاه حیات وحش شادگان 400000 هکتار در جنوب جلگهٔ خوزستان حد فاصل شهرهای شادگان آبادان  ماهشهر اتوبان اهواز آبادان، جادهٔ آسفالته دارخوین  شادگان  اتوبان اهواز، جادهٔ آسفالته آبادان  بندرامام
• تالاب هورالعظیم 12۵000 غرب خوزستان  انتهای رودخانهٔ کرخه غرب بستان راه آسفالتهٔ سوسنگرد  بستان  چزابه، راه آسفالتهٔ هویزه  رفیع، راه شنی  نظامی پاسگاه های طبر، شط علی و راه آسفالتهٔ اهواز  جادهٔ سید خلف به طلائیه
• تالاب میانگران 2440 هکتار 1/5 کیلومتری شمال شهر ایذه جادهٔ آسفالتهٔ ایذه پیون و جادهٔ آسفالتهٔ ایذه
• تالاب بامدژ 4000 هکتار 40 کیلومتری شمال غرب اهواز جادهٔ آسفالتهٔ اهواز اندیمشک و راه های شنی و آسفالتهٔ درجه 2
• منطقهٔ چهل پا 1۵ 1۵000 کیلومتری شمال شهر اندیمشک و دزفول راه آسفالتهٔ سد دز و راه آسفالتهٔ دزفول به پامنار
• منطقهٔ شکار ممنوع کرائی 39000  - کیلومتری جنوب شرقی شوشتر و 3۵ کیلومتری جنوب شهرستان مسجد سلیمان جادهٔ آسفالتهٔ شوشتر به مسجد سلیمان و راه شنی روستایی کرائی

تالاب بین المللی شادگان زیستگاه مناسب پرندگانی است که در پاییز از شمال اروپا، کانادا و سیبری به این منطقه مهاجرت می کنند.
 تالاب هویزه به عنوان یک زیست بوم با داشتن توان زیستی و آبی بالا، نقش مهمی در حیات اقتصادی و اجتماعی منطقه ایفا می کند.

در استان به علت شیب کم، در قسمتی از سواحل و نیز در مسیر و انتهای رو دها، تالاب های وسیعی به وجود آمده که به آنها  هور میگویند. بررسی تصاویر ماهوار های کاهش نسبتاً زیاد (85 درصد) را وسعت زمین های هور هویزه نشان می دهد. از این تالاب تنها حاشیهٔ شمالی آن باقی مانده است که علت عمدهٔ آن، کاهش ورود آب به این تالاب بوده است.

5 منابع و معادن
الف  نفت و گاز: خوزستان با داشتن 38 میدان بزرگ و کوچک شناخته شد ه نفت از جایگاه مهم و استراتژیک در تولید نفت و گاز کشور برخوردار است.

ب  معادن غیر نفتی: بیشتر مواد معدنی غیر نفتی استان از نوع ساختمانی است. وجود مواد اولیهٔ سیمان و بازارهای داخلی  خارجی مناسب، قابلیت تبدیل استان را به قطب تولید و صادرات این کالا فراهم کرده است. خوزستان از نظر تولید نمک از آب دریا مقام اول را درکشور داراست.

جغرافیای انسانی استان خوزستان

تقسیمات سیاسی استان

استان خوزستان از گذشته های دور جایگاه ویژه ای در تقسیمات کشوری داشته است. اولین تقسیمات سیاسی به صورت رسمی پس از تصویب قانون تقسیمات کشوری در سال 1316 انجام شد که تاکنون تغییرات زیادی در آن به وجود آمده است. براساس آخرین تقسیمات کشوری استان خوزستان، 24 شهرستان، 55 بخش، 64 شهر و 132 دهستان و 4370 روستا دارد.

فهرست شهرهای استان خوزستان

شهرهای مهم

آبادان

اندیمشک

اهواز

ایذه

باغ‌ملک

بندرماهشهر

بهبهان

خرمشهر

دزفول

رامهرمز

سوسنگرد

شادگان

شوش

شوشتر

مسجد‌سلیمان

سایر شهرها

آبزدان

آسیاب

آغاجاری

ابوالعباس

ابوخضراوری (مینوچی)

ابوشانک

ارمش

اروندکنار

الهایی

ام‌الطمیر

امامزاده محمد بن ‌جعفر

امیدیه

باصدی

بدرانی

بستان

بوزی

بیدرویه

پشت‌بیان

ترکالکی

تنگه مرکزی

توامر

جایزان

جزیره مینو

جسانیه بزرگ

جفال

جلالیه

جنت‌مکان

چاه‌سالم

چم‌خلف عیسی

چمگلک

چوبیده

حسینیه (الوار گرمسیری)

حفار‌شرقی

حمیدیه

خنافره

دارخوین

درونک

دغاغله

دودانگه

دهدز

دهکده

ده‌صفر

ده‌ملا

راسوند

رامشیر

رده‌سادات

رفیع

سربندر

سردار‌آباد

سردشت

سردشت (زیدون)

سلطان‌آباد

سیاه‌منصور

سید‌عباس

شمس‌آباد

شهرک‌آزادی

شهرک‌ابوذر‌غفاری

شهرک امام‌حسین

شهرک امام‌خمینی (دزفول)

شهرک انقلاب

شهرک بهرام

شهرک حر‌ریاحی

شهرک حمزه

شهرک خلخالی (بهرام)

شهرک سلمان‌فارسی

شهرک شهید‌چمران

شهرک شهید‌چمران

شهرک شهید‌محمد‌منتظری

شهرک صنعتی خرمشهر

شهرک عدالت

شهرک طالقانی اهواز

شهرک طالقانی دزفول

شهرک طالقانی سربندر

شهرک طالقانی هفتگل

شهرک محمد بن جعفر

شهرک نورمحمدی

شهرویی

طره‌بخاخ

طره‌خضر

عبدالخان

عرب‌حسن

عمله سیف

عین‌دو

غیزانیه‌بزرگ

قالند علیا

قلعه‌تل

قلعه‌چنعان

قلعه‌خواجه

قلعه‌کعبی

قلعه‌لور

کت‌بهمنی (لیکک)

کردستان‌بزرگ

کریت‌برومی

کشتی‌رانی

کنار‌پیر

کوت‌سید‌نعیم

کوشکک کوشک

گنوند

گرگر‌علیا

گوریه

لالی

لنگیرات

مجتمع پتروشیمی بندر امام

مربچه

مسلم‌بن‌عقیل (شاهور)

مشهد‌تشان

ملاثانی

منصوریه

منطقه ویژه اقتصادی‌ماهشهر

مهدی‌آباد

میانکوه

میداود (علیا و سفلی)

ویس

هفت‌تپه

هفتگل

هندیجان

شیوه های زندگی در استان

زندگی کوچ نشینی
زندگی کوچ نشینی در استان، نتیجه شرایط جغرافیایی و تنوع محیطی است.این نوع زندگی به صورت محدود مشاهده می شود که عشایر بخش عمده ای از سال را در نقاط سردسیر و بخش دیگر آن را جهت تأمین علوفه درگرمسیر زندگی می کنند. عشایر استان های لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام در دورهٔ سرد سال به استان کوچ می کنند. بررسی های موجود نشان از کاهش تعداد کوچ نشینان در سال های اخیر دارد. مهم ترین عوامل مؤثر در این امر عبارت اند
از:
١ تغییر در رویهٔ زندگی
٢ کمبود خدمات رفاهی،بهداشتی، آموزشی
٣ محدودیت های آب، مرتع و خاک

اقتصاد مردم عشایر بیشتر از طریق دامداری و در درجه بعد بر زراعت، باغداری و صنایع دستی استوار است. خوزستان در دورهٔ سرد سال پذیرای بیش از 140 هزار نفرجمعیت کوچ رواست که پس از استان فارس، جایگاه دوم را به خود اختصاص می دهد. عشایر عرب نیز در سطح محدودی از مناطق غربی استان جابه جا می شوند.

زندگی روستایی
شکل گیری زندگی روستایی در استان تحت تأثیر عوامل زیر است:
طبیعی: آب، نوع خاک، آب و هوا، ناهمواری ها
انسانی: نوع معیشت، اسکان عشایر، راه های ارتباطی
روستاهای استان عمدتاً به صورت متمرکزند و از نظر مکان استقرار به چهار دسته تقسیم می شوند:
1  روستاهای کوهستانی: بر روی دامنهٔ کوه ها روستاهایی شکل گرفته اند که ساکنان آن بیشتر دامدارند. در دره ها که کشاورزی اهمیت می یابد برای حفظ زمین های کشاورزی روستاهای پلکانی شکل گرفته اند.

2 روستاهای دشتی: این روستاها در دشت های میان کوهی به وجود آمده اند. فعالیت عمدهٔ مردم این روستاها دامپروری و کشت دیم است.
3 روستاهای جلگه ای: این روستاها بیشتر درحاشیهٔ رود ها استقرار یافته اند. فعالیت عمدهٔ مردم این روستاها زراعت، باغداری، صیفی کاری و دامداری است.
4 روستاهای تالابی: در حاشیه و درون تالاب های شادگان و هویزه روستاهایی تشکیل شده اند که حیات آنها وابسته به این تالاب هاست.

منابع درآمد روستایی
منابع درآمد روستایی در استان تحت تأثیرمحیط جغرافیایی، متنوع است. عمده ترین این فعالیت ها، زراعت،باغداری، دامداری، پرورش طیور، صید، زنبورداری و صنایع دستی است. ممکن است یک نوع فعالیت اقتصادی در بعضی از روستاها اهمیت بیشتری پیدا کند.

مصالح به کار رفته در خانه های روستایی تابع شرایط محیطی آنهاست ؛ به گونه ای که در مناطق جلگه ای شت وگل، در نقاط کوهستانی سنگ وگچ و در تالاب ها نی و بردی استفاده می شود. امروزه توسعهٔ وسایل ارتباطی زمینهٔ استفاده از مصالح جدید را فراهم آورده است.

زندگی شهری
زندگی شهری در استان سابقهٔ طولانی دارد. وجود بستر های مناسب طبیعی و انسانی سبب شک لگیری شهر های استان شده است.در این میان شوش با پیشینه ای کهن به عنوان یک نماد تاریخی محسوب می شود. شکل گیری شهر ها در استان بیش از هر چیز وابسته به آب است. بر این اساس بخش جلگه ای از نظر تأمین آب نسبت به بخش کوهستانی موقعیت مناس بتری داشته و تعداد شهرها و جمعیت شهری بیشتری را در خود جای داده است.

به طور کلی در پیدایش، گسترش و نقش یابی شهرهای استان، عوامل مختلفی دخالت داشته اند که مهم ترین آنها عبارت اند از:
١ موقعیت تاریخی: شهر شوش به عنوان پایتخت ایلامیان و هخامنشیان از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.
٢ آب و خاک: شهرهای شوشتر، دزفول، بهبهان، رامهرمز،شادگان به سبب داشتن منابع آب وخاک مناسب شکل گرفته اند.
٣ موقعیت بندرگاهی: شهرهای خرمشهر، ماهشهر، بندر امام خمینی، هندیجان، به سبب واقع شدن در کنارهٔ دریا و تبادلات بازرگانی با سایر کشورها به وجود آمده اند.
٤ منابع وصنایع نفت و گاز: شهرهای آغاجاری،امیدیه، مسجد سلیمان، هفتگل به علت وجود منابع نفت و گاز و صنایع مرتبط با آن شکل گرفته اند. آبادان در نتیجهٔ تأسیس پالایشگاه فراورده های نفتی گسترش یافته است.
٥  راه های ارتباطی: شهر اندیمشک به سبب قرارگیری در مسیر راه های ارتباطی پیدایش و توسعه یافته است. در سال های اخیر با احداث راه ارتباطی خوزستان به شهرکرد و اصفهان دو شهر باغملک و ایذه نیز در مسیر فوق قرار گرفته اند که می تواند در توسعه بخشی به این دو شهر مؤثر واقع شود.
٦  زندگی عشایری: شهرهای ایذه، باغملک، لالی و اندیکا از جمله شهرهایی هستند که در اثر اسکان عشایر شکل گرفته اند.

از نظر نقش و کارکرد، شهرهای استان از درجات متفاوتی برخوردارند. نقش خدماتی و تجاری در بیشتر شهرها دیده می شود اما برخی از این نقش ها بارز است؛ به عنوان مثال، موقعیت اداری  سیاسی، خدماتی، ارتباطی، دانشگاهی اهواز را به صورت یک شهر چند نقشی در آورده است.

جمعیت استان

براساس آخرین سرشماری سال 1385 جمعیت استان حدود 4،275،000 نفر است که بیش از 6 درصد جمعیت کشور را شامل می شود. مساحت استان 4 درصد مساحت کل کشور است که در هر کیلومتر مربع آن 67 نفر زندگی می کنند، این رقم از تراکم نسبی کشور 24 نفر بیشتر است. (تراکم نسبی کشور 43 نفر است.)
مهم ترین عوامل مؤثر در جذب و افزایش جمعیت عبارت اند از:
منابع غنی آب و خاک، وجود منابع عظیم نفت و گاز و صنایع وابسته به آن، مجاورت با خلیج فارس، وجود مجتمع های زیر بنایی شامل صنایع فولاد و نورد و لوله.
عوامل مختلفی که در پراکندگی و توزیع نامتعادل جمعیت در سطح استان مؤثرند شامل:
1 عوامل طبیعی: توزیع ناهمگون منابع آب و خاک، کوهستانی بودن بخش هایی از استان، وجود ماسه زارها و شوره زارها، گرمی بیش از حد هوا در برخی از نقاط.
2 عوامل انسانی: تقسیم نامساوی امکانات رفاهی، صنعتی و زمینه های اشتغال.

ترکیب جمعیت: براساس آمار سال 1385، 67 درصد از جمعیت استان در نقاط شهری و 33 درصد در نقاط روستایی زندگی می کنند.

ویژگی های فرهنگی استان خوزستان

آداب و رسوم مردم استان

زبان و انواع گویش های محلی
زبان یکی از عناصر فرهنگ است که موجب انتقال و تداوم آن می شود. در آغاز دورهٔ اسلامی، زبان مردم استان، فارسی دری بوده که در برخی نقاط، گویش خوزی نیز رواج داشته است. خوزستان در قلمرو گویش و لهجه های گروه جنوب غربی ایران قرار دارد.

زبان و گویش های رایج در استان

زبان                                     گویش
1 فارسی                               لری (بختیاری، بهمئی، لکی، فیلی و...)، شوشتری،دزفولی، بهبهانی
2 عربی                                 گویش های متفاوت
3 ترکی                                 قشقایی

دین و مذهب
مردم خوزستان، شیعی مذه باند و حدود 1 درصد از مردم استان را سایر اقلیت های مذهبی تشکیل می دهد.

در استان خوزستان، اقلیت مذهبی، به نام صابئین مندایی زندگی می کنند و کتاب دینی آنها «گنزا ربّا» است. صابئین، حضرت یحیی  را بزرگ ترین پیامبر می دانند. غسل تعمید، برجسته ترین و اصلی ترین آیین منداییان است که در روز یک شنبه توسط مقام دینی آنها (گَنجور)، صورت می پذیرد.

صنایع دستی استان
صنایع دستی، به صنایعی گفته می شود که به کمک دست یا ابزارهای دستی تولید می شود و نتیجهٔ ذوق و هنر استادکاران آن است. با توجه به شرایط ویژهٔ جغرافیایی، فراوانی پاره ای از مواد اولیه، زمینهٔ رشد و رونق بعضی از این صنایع در استان فراهم شده است.

مهم ترین صنایع دستی استان

نام رشته                                             محل تولید
1 رنگرزی گیاهی                                   اندیمشک  باغملک
2 احرامی بافی                                     بهبهان  دزفول  شوشتر
3 ابریشم بافی)مقنعه(                           دزفول
4 عبابافی                                            بهبهان
5 حصیر بافی                                        بوریابافی آبادان  هویزه  خرمشهر دشت آزادگان  شادگان
6 قالی بافی                                         اندیمشک
7 گلیم بافی                                          هفتکل
8 گیوه بافی                                          بهبهان  دزفول
9 کپوبافی                                             دزفول
10 توربافی آبادان                                   خرمشهر شادگان  هندیجان
11 چوقابافی                                         ایذه  اندیکا  باغملک  لالی  مسجد سلیمان
12 موج بافی                                         بهبهان  شوشتر
13 نمدمالی  کلاه نمدی                          بهبهان  دزفول
14 آهنگری سنتی                                  دزفول  رامهرمز
15 ورشوسازی  مسگری                          بهبهان  دزفول  شوشتر
16 سفالگری                                         آبادان  دزفول  شوش
17 میناکاری طلا و نقره                            اهواز
18 زیورآلات سنتی                                  دزفول  شوشتر
19 خراطی                                             بهبهان  دزفول
20 سیاه چادر  وریس  خورجین                  ایذه  اندیکا  باغملک  لالی  مسجدسلیمان

غذا و شیرینی های محلی
در خوزستان، غذاهای محلی متنوعی وجود دارد. با وجود گسترش شهرنشینی، غذاهای سنتی هنوز در برخی نقاط از اهمیت زیادی برخوردار است. برخی از غذاها و شیرینی های محلی عبارت اند از:
الف  غذاهای محلی: مُفَطَّح، آش اَرده (حُِره ،نون چرب، قُلقُل،گِوینه (گمنه )،قلیه ماهی،توِله (پنیرک)، بَرکو
ب  شیرینی های محلی: فل، رنگینک،کاکال،توچیری، کلوچه
بازی های محلی
در گذشته، بازی های متعدد و تقریباً مشابهی در همهٔ روستاها و شهرهای استان، انجام می گرفت. از جملهٔ این بازی ها می توان به: شالِ کو، چُوکِلی، تَپ تَپ گُروسَک، صَگِله، امحِیِبس (انگشتربازی) و… اشاره نمود. ممکن است بسیاری از این بازی ها با سایر مناطق کشور مشترک باشد.

ادبیات شفاهی
بخش بزرگی از فرهنگ عامهٔ مردم، ادبیات شفاهی است که شامل افسانه و قصه ها، ترانه های محلی، لالایی ها، ضرب المثل ها و باورهای عامیانه می باشد.

قصه ها و افسانه: یکی از گونه های ادبیات عامه، قصه و افسانه است که با طبیعت و زندگی مردم پیوند نزدیکی دارد . اغلب آنها با ریشه های مشابه، فقط با تفاوت های کمی در سطح استان نقل می شود؛ از جمله: شاه پریون، سنگ و گردو، کیک و مور، حاتم طایی، جمیل و جمیله.

ترانه های محلی: ترانه ها، شامل مجموعه گفتارهای منظومی است که به مناسبت های مختلف در حین کار، جشن ها، آیین ها، سوگواری ها، در هنگام بازی و تفریح خوانده می شوند.

نمونه ای از ترانه های محلی استان

الف) ترانه های معروف دِی بَلال:

اشنیدُم تو گریدِت ، وِیدُم وَ ماِلت د ی بَلال ریم نَبی پُرسِت کُنُم ، چِه طورِ حاِلت دی بَلال
اوسو که جَوون بیُم، خوب شال ایبَسُم دی بَلا ل هَر گُلی کِه بهتَر بی ،ِتیس اینَشَسُم دی بَلال
ب) بیت برزگری
میر مات بُنگ ایزَِنه ای پ ر کِلوری داسِتَه آواربده نَروم زِه زونی
بَرزی یَری نیکنم، داسِمَه فروشم بِدُمِس شال و کُلَه به شو گُروسُم
لالایی ها: لالایی، نخستین ارتباط موزون کلامی میان مادر و کودک است که نقش مهمی در پیوند عاطفی میان آن دو ایفا می کند.
لالا لالا، گل سوسن بابا اومَه، تیَم روشن
لالا لالا، عزیز تُرِنه پوشُم کجا بُردی کِلیل عقل و هوشُم
سر کوه بلند تَش ی به کاره برنج قُل ایزَِنه دل بی قراره
ضرب المثل ها: همهٔ اقوام ایرانی مثل هایی دارند که اغلب آنها امروزه نیز به کار برده می شوند. مَثَل ها به مثابهٔ گنجینه ای گرانبها و ارزشمند از نیاکان، باقی مانده است.
فلانی آو برژن (لرهای شوش)
فلانی از فقر و نداری به جای آش، آب می پزد.

اِلْقلدغه الحَیه بایده ایخاف مِن یرة الحَِبل(عربی)
مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می ترسد.
سرگَر بندیر تُنگُر (گویش لری)
کنایه از این که آدم بهانه گیر و حساس که منتظر کوچک ترین بهانه است.
او خون نه کار بزه (گویش هندیجانی)

کار هر بز نیست خرمن کوفتن  کنایه از این که کار را به کاردان باید سپرد.

اَفتو زیر سَلَه نَمیشو (گویش بهبهانی)
آفتاب زیر سبد پنهان نمی شود.
دو دسِش نمَکْنُهَ چارِه دوهوِنش (گویش شوشتری)
دو دستش از عهدهٔ دهانش بر نمی آیند. کنایه از پرخوری بعضی از افراد به ویژه در میهمانی هاست.
دَس، دَِس بِ شورِ  هَر دو دَس ریَه (گویش دزفولی)
دست، دست را شستشو می دهد و هر دو دست صورت را )کنایه از مفید بودن هم کاری و هماهنگی در کارها(
رَهنَه وا ری، پیانَه وا سَنجی (گویش لری بختیاری)
راه را باید رفت و مرد را باید امتحان کرد.
بیچاق ازین کسمز (ترکی قشقایی)
چاقو دستهٔ خود را نمی برد  کنایه از اینکه انسان عاقل به نزدیکان خود لطمه نمی زند.
نمونه هایی از باورهای عامیانه: اگر کف دست راست بخارد، نشانهٔ رزق و روزی است و اگر کف دست چپ بخارد، نشانهٔ جنگ و ستیز است. اگر هنگام درست کردن خمیر، کمی از آن به بیرون پرتاب شود، میهمان می رسد. اگر باران بر بدن مرده ای ببارد، تا چهل روز باران نمی بارد.

پوشش سنتی مردم استان
با توجه به تنوع اقوام، پوشش های متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرد.
پوشش مردم بختیاری:
زنان: لَچَک، مِی نا، جومه، شولار قری، کلجه.
مردان: کلاه نمدی، پیراهن، چوقا، شولار دبیت، گیوه
پوشش مردم عرب
مردان: چفیه، دشداشه (پیراهن بلند)، عبا، بشِت، عِگال
زنان: شیله (روسری)، ثوب، چادر (عبایی)

مراسم و آیین های خاص دراستان
الف  مراسم طلب باران: در برخی از مناطق استان در مواقع خشکسالی، مراسم طلب باران انجام می شود. شیوهٔ انجام این رسم بدین گونه است که کودکان دور هم جمع شده و با هم این شعر را می خوانند:
هار هار هارونکی خدا بده بارونکی
مشکویل کانه،کانه مشکویل
مَشکَویل خشکه، مازَم ایزَِنه
یا خدا! بارون، تا نَمِش کُِنه
ب  آیین شاهنامه خوانی: یکی از سنت های مردم بختیاری، شاهنامه خوانی است.

ج  آیین گِرگیعان: مردم عرب استان در ماه مبارک رمضان، مراسم ها و آیین های بسیاری دارند که یکی از آنها گرگیعان نامیده می شود. این مراسم به شکرانهٔ تولد امام حسن برگزار می شود. در شب نیمهٔ دوم ماه رمضان، کودکان با پوشیدن لباس های نو و محلی به در خانه ها می روند و این اشعار را می خوانند:

گرگیعان، گرگیعان          اللّٰه یعطیکم رضعان

ماجینه یا ماجینه          حل الکیس و انطینا 

یا اهل سطوح              تنطونه لو نروح

(خدا به شما فرزند دهد)
(آمدیم و آمدیم  در کیسه را باز کن و به ما عیدی وشیرینی بده)
(ای افرادی که بالای پشت بام ایستاده اید  به ما عیدی می دهید یا برویم)

در این مراسم، اهالی خانه ها به بچه ها که هر یک سبدی را در دست دارند، شیرینی و عیدی می دهند. این مراسم تا پاسی از شب ادامه می یابد.

ماه محرم در خوزستان
برگزاری مراسم شبیه خوانی، سیاه پوشی دیوارها، حجلهٔ قاسم، مشع لگردانی،حمل شیدونه، سقایی و مقتل خوانی از آیین های سوگواری شهادت سالار شهیدان در دههٔ اول ماه محرم است.

پیشینۀ تاریخی استان خوزستان

خوزستان پیش از اسلام
خوزستان به علت وجود رودهای پرآب و خاک نسبتاً حاصلخیز، از گذشته های بسیار دور زمینهٔ مساعدی برای شکل گیری تمدن داشته است. قدمت برخی از آثار موجود در استان، به بیش از ده هزار سال می رسد. کاوش های باستان شناسی، نشان می دهد، در دوران نوسنگی انسان هایی که زندگی اجتماعی نسبتاً پیشرفته ای داشته اند، در این سرزمین زندگی می کردند. دوره نوسنگی به ٨ تا ١٠ هزار سال پیش گفته می شود. آثار مربوط به انسان هایی که در آن زمان زندگی می کردند از تپه ها و محوطه های باستانی اطراف شهرهای شوش، دزفول، هفت تپه و… به دست آمده است. این مردم می توانستند، از ابزارهای سنگی در زندگی خود استفاده کنند.

در حدود 5 هزار سال پیش، مردم خوزستان با به کارگیری خط، وارد دورهٔ تاریخی شدند. تشکیل دولت ایلام در حدود 2700 سال قبل از میلاد مسیح و انتخاب شهر شوش به عنوان پایتخت، استان خوزستان را به یکی از مراکز مهم تمدن در دنیای باستان تبدیل ساخت. با وجود ویرانگری ها اقوام مهاجم، آثار و اشیای به جای مانده، بیانگر رونق و شکوفایی آن عصر است. مهارت، ذوق و خلاقیت در زمینه های مختلف از جمله معماری، سفالگری و ذوب فلزات از ویژگی مردم استان، در این دوره بود.

یکی از جلوه های هنر ایلامی، معابدی است که برای خدایان خود م یساختند. شکل برخی از این بناها پلکانی بوده و به همین علت زیگورات نامیده می شدند. بزرگترین این معابد چغا زنبیل است که اختصاص به «این شوشیناک» خدای شوش داشت.ایلامی ها نخستین کسانی بودند که در بنای آرامگاه پادشاهان خود از طاق های قوسی شکل استفاده می کردند.

شوش اولین شهر ایران است و قدمت آن به بیش از 6 هزار سال می رسد. چغا زنبیل قدیمی ترین بنای خشتی جهان است و قدمت آن به بیش از 3200 سال می رسد. قدیمی ترین اطلاعات مکتوب درموردحفاری های باستانی در ایران، مربوط به هندیجان است. آثار باستانی تمدن ایلام از دورهٔ قاجار مورد کاوش قرار گرفت و امروزه اشیای گرانبهایی که هر یک روشنگر بخشی از فرهنگ و تمدن دیرینهٔ استان است زین تبخش موزه های داخل و خارج از کشور است. موزه های شوش و هفت تپه تعدادی از اشیای این دوره را در خود جای داده اند. در موزهٔ لوور پاریس نیز بخش مهمی از آثار تمدن ایلام نگهداری می شود.

پس از دورهٔ ایلامی و تشکیل امپراتوری هخامنشی، استان ما اهمیت خود را همچنان حفظ کرد. در این دوره، استان یکی از ایالت های این حکومت بود. شوش به عنوان پایتخت زمستانی به وسیلهٔ جادهٔ شاهی که از حومهٔ بهبهان می گذشت، به تخت جمشید در استان فارس متصل می شد. کاخ ها و بناهای زیادی در شوش و شهرهای دیگر ساخته شد، که آثار به جای مانده نمایانگر شکوه و
عظمت آنهاست. گفته شده دانیال نبی نیز در این دوره به شوش مهاجرت کرده است. 

هخامنشیان در کتیبهٔ بیستون نام ایلام را «اوز» یا «هوز» ثبت کرده اند. فردوسی در شاهنامه استان خوزستان را «خوزان» نامیده، نام های خوزستان و اهواز نیز از واژه ای که در کتیبهٔ بیستون آمده، گرفته شده است.

پس از حملهٔ اسکندر مقدونی به ایران در سال 331 قبل از میلاد، شهر شوش پس از مقاومت در مقابل مهاجمان به تصرف درآمد. مقدونیان در راه رسیدن به فارس در محل تنگ تکاب بهبهان با مقاومت دلیرانهٔ آریو برزن مواجه شده و با دادن تلفات زیاد خود را به فارس رساندند.

حکومت جانشینان اسکندر (سلوکیان) مدت زیادی دوام نیافت. هم زمان با تشکیل حکومت اشکانیان، در استان ما نیزدولتی محلی و نیمه مستقل به نام الیمائید به وجود آمد. این دولت که مرکز آن در ایذه قرار داشت تا به قدرت رسیدن ساسانیان ادامه یافت. آثار زیادی از آنها به ویژه در شوشتر باقی مانده است.  استان خوزستان  در دورهٔ ساسانیان پیشرفت زیادی نمود. سدها، بندها، پل ها و آسیاب های آبی ساخته شد و چند شهر نیز بنا شد. با تأسیس دانشگاه بزرگ جندی شاپور که دانشمندانی از کشورهای دیگر نیز در آن تدریس م یکردند، زمینهٔ گسترش علم و دانش فراهم شد. از این دوره در شهرهای شمالی استان مانند شوشتر و دزفول آثار زیادی برجای مانده است. تجارت با کشورهای همسایه از مسیرهای آبی و زمینی رونق یافت.

خوزستان از ورود اسلام تا روی کار آمدن قاجاریه
با ظهور اسلام و ورود سپاهیان مسلمان، مردم استان از دین مبین اسلام استقبال کردند. پس از آن خوزستان به دلیل موقعیت جغرافیایی پناهگاه شیعیان و امام زادگانی شد که از ظلم و جور حکام اموی و عباسی به این سرزمین مهاجرت می کردند.

استان در قرون اولیهٔ اسلامی از رونق و شکوفایی برخوردار بود. جغرافی دانان مسلمان در این دوره از فراوانی محصولات کشاورزی، تولید منسوجات گرانبها و استخراج معادنی مانند طلا و مس در خوزستان یاد کرد هاند. در شوشتر، پارچه های ابریشمی (دیبا) که شهرت بسیار داشت تولید م یشد و تا چند قرن پوشش خانهٔ کعبه را از این شهر تهیه می کردند.

در قرون اولیه اسلامی، مهروبان مهم ترین بندر استان بود و کالاهایی مانند: پارچه، ابریشم، قالی، عسل، روغن، صابون، خرما، نیشکر و ماهی خشک شده از شهرهایی مانند اهواز، شوشتر، ارجان، رامهرمز، شوش و مهروبان به مناطق مختلف حوزهٔ تمدن اسلامی صادر می شد.

در دورهٔ اموی و عباسی، حاکمان منصوب از طرف خلفا فرمانروایی می کردند، اما در نیمهٔ اول قرن سوم هجری وضعیت تغییر یافت و یعقوب لیث صفاری در سال 262 ه. ق خوزستان را تصرف کرد. او که قصد براندازی خلیفهٔ عباسی را داشت شکست خورد و در بازگشت در شهر جندی شاپور درگذشت.

آل بویه که دولتی شیعه مذهب بودند در سال 326 ه. ق.بر خوزستان تسلط یافتند. عضدالدوله دیلمی در شهرهای استان و از جمله اهواز دست به کارهای عمرانی زد. در این زمان استان به هفت ولایت شوش، جندی شاپور، شوشتر، عسکر مکرم، اهواز، رامهرمز، دورق تقسیم شده بود. پس از آل بویه، خوزستان توسط حکومت های اتابکان فارس، اتابکان لرستان، آل مظفر و جانشینان تیمور اداره می شد.

در سال 845 ه. ق فردی به نام سید محمد مشعشعی هویزه را تصرف کرد و جانشین وی توانست بر تمام خوزستان تسلط یابد. مشعشعیان که شیعه مذهب بودند با به قدرت رسیدن دولت صفوی و لشکرکشی آنها به خوزستان شکست خورده و قدرتشان محدود به منطقهٔ هویزه شد. با سقوط سلسلهٔ صفویه وضعیت سیاسی در استان آشفته شد. تسلط نادر شاه بر خوزستان به طور موقت باعث ایجاد آرامش شد، اما با مرگ وی قدرت طلبی و درگیری حاکمان محلی ادامه یافت. در دورهٔ کریمخان زند گروهی از اعراب بنی کعب به علت اختلاف با حاکمان عثمانی به ایران مهاجرت کرده و در منطقهٔ دورق (شادگان) ساکن شدند. آنها به همراه بختیاری ها در لشکرکشی زندیه برای تصرف بصره به این دولت یاری رساندند.

خوزستان از دورۀ قاجار تا انقلاب اسلامی
در دورهٔ قاجار استان توسط نمایندگان دولت که در شوشتر مستقر بودند، اداره می شد. با رونق گرفتن بندر خرمشهر در زمان محمد شاه قاجار، دولت عثمانی که این شهر را رقیب تجاری بصره می دانست آن را مورد حمله قرار داد. اختلاف مرزی با دولت عثمانی سرانجام به قرار داد ارزنة الروم منجر شد. براساس بندهایی از این قرارداد، اروند رود مرز دو کشور شناخته شد و عثمانی ها متعهد شدند، تسهیلاتی را برای بازرگانان ایران فراهم کنند. با توجه به اینکه در آن دوره مردم استان، به ویژه شهرهای دزفول و شوشتر با دولت عثمانی معاملات بازرگانی داشتند، این قرارداد علاوه بر تثبیت مرزها، به توسعهٔ تجارت استان نیز کمک می کرد.

استان خوزستان علی رغم تحولات سیاسی و فراز و نشیب های فراوان به علت مجاورت با خلیج فارس و کشور عثمانی از زمان ناصرالدین شاه مورد توجه قرار گرفت.
یکی از مأمورین دولتی که برای بررسی وضعیت خوزستان در دورهٔ قاجار به استان سفر کرده آن را به علت داشتن امکانات بالقوه ومتعدد، گنج شایگان نامیده است. ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه طرح هایی را برای رونق شهر اهواز اجرا کردند، که از آن جمله ساختن دو اسکله در این شهر بود. این باراندازها برای تخلیه کالاهایی بود که از مسیر رودخانه کارون از خرمشهر به اهواز حمل و از طریق شوشتر به اصفهان می رسید. نام های ناصری و مظفری در شهر اهواز یادگار آن دوره است.امیرکبیر نیز قصد داشت تا طرح کشت نیشکر را به مرحله اجرا در آورد که با مرگ وی ناتمام ماند.

شکل گیری جنبش مشروطیت در دوره مظفر الدین شاه و سرکوبی آن توسط محمد علی شاه، باعث شد تا عشایر شجاع بختیاری به مقابله باحکومت استبدادی برخیزند. آنها در سقوط حکومت محمد علی شاه نقش مهمی داشتند. یکی دیگر از صحنه های حضور خوزستانی ها در دفاع از کشور در جنگ جهانی اول روی داد. در این جنگ عشایر غیور )عرب خوزستان( با فتوای علمای مذهبی، در مقابل نیروهای متجاوز انگلیسی دست به مقاومت زده و در این راه جان خویش را فدا کردند. در سال 1908 م (1287 ش) با کشف نفت در استان تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زیادی رخ داد. تغییر چهرهٔ شهر ها، ایجاد محلات جدید در کنار بافت قدیمی، مهاجرت به شهرها، ایجاد تأسیسات جدید از جمله این پیامد ها بود. در این دوره، سیاست انگلیس در استان ارتباط با افراد با نفوذ محلی و حمایت از آنها بود. یکی از کسانی که مورد حمایت انگلیس قرار گرفت شیخ خزعل بود که توانست به تدریج حوزهٔ نفوذ خود را گسترش داده و بخش جنوبی و مرکز استان را زیر سلطهٔ خود در آورد. با تغییر سیاست انگلیس شیخ خزعل توسط رضا شاه دستگیر و مدتی بعد به قتل رسید. شیخ خزعل برخلاف پدرش شیخ جابر که در دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار در دفاع از کشور با نیروهای دولت انگلیس جنگید، وابسته به انگلستان بود.

در سال 1317 ه. ش بندر امام خمینی به وسیلهٔ خط آهن با شمال کشور مرتبط شد،این خط آهن نقش مهمی در پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم داشت. با آغاز حرکت انقلاب اسلامی مردم خوزستان با هدایت روحانیت آگاه و مبارز در صحنه های مختلف مبارزه با رژیم شاهنشاهی حضور یافته و از بذل جان و مال خویش دریغ نکردند. راهپیمایی گستردهٔ مردم آبادان پس از حادثهٔ سینما رکس اعتصاب گسترده فرهنگیان و کارکنان شرکت نفت وتقدیم صدها شهید نمونه هایی از این فداکاری ها و رشادت هاست.

مشاهیر و فرهیختگان استان
خوزستان از گذشته های بسیار دور تاکنون چهره های توانمند و شخصیت های دینی، علمی و فرهنگی فراوانی را به تمدن اسلامی و جامعهٔ ایرانی تقدیم کرده است. یکی از این چهره ها سلمان فارسی است، وی از صحابه معروف و از نزدیکان پیامبر بزرگوار اسلام بود.آن حضرت، سلمان را از اهل بیت خود می دانست. برخی رامهرمز را زادگاه این شخصیت ارزشمند می دانند. استان خوزستان که لقب دروازه ورود تشیع به ایران را دارد، در ارادت به اهل بیت پیشگام بوده است. علی بن مهزیار اهوازی که مرقدش نیز در اهواز قرار دارد از یاران با وفای امام رضا )ع( و از راویان حدیث است. او در هندیجان متولد شد و سپس به اهواز مهاجرت کرده و عمر پر برکت خود را در این شهر سپری کرد. دعبل بن علی خزاعی معروف به شاعر معروف اهل بیت )ع( نیز از جمله شخصیت های بزرگ شیعی است که مرقدش در دزفول قرار دارد. یکی دیگر از شخصیت های معروف شیعه، یعقوب بن اسحاق، معروف به ابن سکیت دورقی اهوازی است که به دلیل ارادتش به ائمه به دست متوکل خلیفهٔ عباسی به شهادت رسید. در زمینهٔ علم و دانش نیز مردم استان به ویژه در قرون اولیهٔ اسلامی جایگاه شایسته ای داشتند، افرادی چون سهل بن هارون دشت میشانی که ریاست بیت الحکمه و ابوسهل نوبختی که ریاست کتابخانهٔ بیت الحکمه را بر عهده داشتند، از جملهٔ این مشاهیرند. پس از ورود اسلام، به مدت چند قرن نام اهواز را به کل خوزستان اطلاق می کردند، به همین دلیل بسیاری از مشاهیر استان که در آن دوره می زیستند، به اهوازی معروف اند.

قابلیت ها وجاذبه های گردشگری استان

خوزستان با توجه به توان های طبیعی و تاریخی خود می تواند جایگاه مناسبی را در عرصهٔ گردشگری به دست آورد.این امر وظیفهٔ مسئولان محلی به ویژه مدیریت بخش گردشگری را مضاعف می کند. تنوع محیطی وآب وهوایی، وجود اماکن تاریخی، مذهبی و قومی از جمله ظرفیت های موجود استان است که جهت توسعهٔ گردشگری می تواند مورد بهره برداری قرار گیرد. توسعهٔ این فعالیت در استان می تواند، زمینهٔ درک متقابل گروه ها و قومیت ها را فراهم سازد و شرایط لازم جهت تفاهم و وحدت ملی را ایجاد کند. با توجه به زمستان های مطبوع و وجود شبکه های ارتباطی مناسب (برخورداری از خطوط آهن، شبکه راه های شوسه و فرودگاه ها) خوزستان می تواند سهم بیشتری از گردشگری را به خود اختصاص دهد.

جاذبه های گردشگری استان به دو دستهٔ طبیعی و انسانی تقسیم می شوند.
1 جاذبه های طبیعی استان
الف) کوه ها: کوه های استان امکانات متنوعی برای فعالیت های گردشگری از جمله کوهنوردی، صخره نوردی، غار نوردی فراهم می سازند.کوه های برفگیر منگشت، مافارون و سفید کوه در محدودهٔ باغملک و ایذه، کینو و منار در اطراف مسجد سلیمان ولالی ارتفاعات سالن در دزفول و اندیمشک و کوه های خاییز و بنگستان در بهبهان با چشمه سارها و جنگل های بلوط با هوای مطبوع چشم اندازهای زیبایی را به وجود آورده است. وجود تونل دلا، دشت شیمبار (شیرین بهار)، با گونه های گیاهی وانواع میوه های خودرو، از مناطق زیبای گردشگری استان است. منطقهٔ کوهستانی مال آقا در اطراف قلعه تل نیز در دورهٔ گرم سال، با طبیعتی مطبوع پذیرای گردشگران است. از دیگر پدیده های جالب توجه مناطق کوهستانی دره های طاقدیسی است.این دره ها مکان های مناسبی برای گردشگری طبیعی است. دره های طاقدیسی منگشت، خائیز نمونه های بارز آن است.

کوه آتشین رامهرمز (تشکوه): تشکوه در شرق رامهرمز در جاده رامهرمز  ابوالفارس واقع شده است. از نظر زمین شناسان دلیل شعله ور شدن آتش کوه گوگرد موجود در زمین و متصاعد شدن گاز طبیعی از عمق به سطح زمین است .گازهای هیدروکربنی که از لایه های مختلف زمین عبور می کنند و از هر درز و شکافی در سطح زمین به بیرون شعله می کشند هنگام شب، نور سوختن این گاز بیشتر دیده می شود.
کوه سوخته: این کوه درفاصلهٔ 10 کیلومتری امیدیه و درحد فاصل جادهٔ آغاجاری واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریا 110 متر است. ظاهر این کوه از دور به صورت سوخته و زرد دیده می شود و به همین علت آن را کوه سوخته می گویند که از یک سو به سبب شکل ظاهری و از سوی دیگر به علت آثار هیدروکربنی درسطح زمین یک اثر ژئوتوریستی محسوب می شود.

مناظر دیدنی استان

غارها  نی ده،آب کنارون، چاه بادی، بدیل پبده  شهرستان:  بهبهان - لالی

آبشارها  شوی، شیوند، پرزین، آرپناه، خواجه انور، گدار پهن، شهرستان : سردشت-دهدز-گتوند-لالی-ایذه -رامهرمز

چشمه های گوگردی گل گیر -گراب  شهرستان : مسجد سلیمان - بهبهان

غارها و چشمه های گوگردی از دیگر جاذبه های این کوه ها هستند.در صورت ساخت استخر شنا و احداث حمام در نزدیکی این چشمه ها به علت خواص درمانی آنها می توانند، پذیرای گردشگران باشند.
ب) تالاب ها: تالاب های استان مکان های مناسبی برای توسعهٔ گردشگری محسوب می شوند: تالاب شادگان، هویزه، بامدژ، میانگران، بندون، تمبی، برم شور از جمله آنهاست که در این میان تالاب های شادگان و هویزه از اهمیت جهانی برخوردارند.

تالاب بین المللی شادگان: این تالاب در زمین های پست دلتای رود جراحی قرار گرفته است. محدودهٔ آن از شمال شادگان شروع شده و تا شمال آبادان و غرب خور موسی در ماهشهر گسترش می یابد. وسعت آن بیش از 400 هزار هکتار است که 327765 هکتار آن تحت عنوان پناهگاه حیات وحش شادگان تعیین گردیده است. اکوسیستم های متنوعی مرکب از آب های شیرین و شور در این تالاب وجود دارد. وجود سایر شرایط زیستی مطلوب این تالاب را به عنوان یکی از مهم ترین زیستگاه های مهم حیات وحش به خصوص پرندگان مهاجر تبدیل کرده است. تنوع پرندگان و گونه های گیاهی جذابیت ویژه ای برای گردشگران دارد. ماهیگیری و شکار پرندگان جنبه های دیگر تفریحی است که با ایجاد مراکز توریستی، قایقرانی و مسابقات ماهیگیری می تواند منشأ درآمد و اشتغال باشد.
تالاب هویزه (هورالعظیم): این تالاب حدود 450 هزار هکتار وسعت دارد که بخشی از آن در خاک ایران و بخش دیگر در عراق است. پوشش گیاهی هورهویزه شامل انواع گیاهان شوری پسند و نیلوفر آبی است.این تالاب یکی از زیستگاه های اصلی پرندگان مهاجر در دورهٔ سرد سال است.تالاب هویزه با استعداد های موجود خود جنبه های توریستی قابل توجهی دارد.

ج) مناطق حفاظت شده وپناهگاه های حیات وحش: به محدوده ای از زیستگاه های طبیعی اطلاق می شود که از شرایط اقلیمی مناسبی برخوردار است و گونه های گیاهی و جانوری ویژه ای دارد. این محدوده ها به منظور حفظ و احیای گونه های کمیاب تحت حفاظت قرار می گیرند. مناطق حفاظت شدهٔ دز، کرخه، منطقهٔ جنگلی شیمبار در شمال اندیکا، شالو و منگشت در اطراف ایذه و باغملک، خائیز در شمال شرق بهبهان به دلیل داشتن گونه های کمیاب گیاهی و جانوری تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار گرفته است.این مناطق توان ها و ظرفیت های طبیعی گردشگری مناسبی در استان دارند.

مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش دز و کرخه: این مناطق در امتداد رود های دز و کرخه قرار دارند و به علت ویژگی های خاص به عنوان منطقهٔ حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش انتخاب شده اند. بخش وسیعی از این مناطق به صورت بیشه زار بوده که از تنوع گیاهی مطلوبی برخوردار است. از انواع درختان، درختچه ها و گونه های بوته ای آن می توان به سریم ، جاز(بنگرو)، لگجی، تمشک، استبرق، یونجه، شبدر، جو وحشی و... اشاره کرد. از حیات وحش جانوری این مناطق گوزن زرد ایرانی است که ازگونه های کمیاب می باشد ؛ و از انواع پرندگان آن می توان به کبوتر، لیکو تالابی و دراج اشاره کرد.

د) مناطق ساحلی: طول خط ساحلی یکی از عوامل قدرت یک کشور محسوب می شود. استان خوزستان با بیش از 300 کیلومتر خط ساحلی حدود 15 درصد از خط ساحلی جنوب کشور را به خود اختصاص داده است. این سواحل هموار، دلتایی و عریض بوده که باعمق کم و خلیج های کوچک، از شرایط مناسبی جهت ایجاد زیرساخت های گردشگری برخوردار است. سواحل زیبای استان در نیمهٔ دوم سال با توجه به شرایط آب وهوایی مناسب از ظرفیت های بالایی برای توسعهٔ ورزش های آبی (اسکی روی آب، شنا وقایق سواری) برخوردار است که می تواند پذیرای گردشگران باشد. با توجه به تنوع آبزیان دراین مناطق، ماهیگیری هم فعالیتی مفرح برای گردشگران محسوب می شود.

2 جاذبه های انسانی (تاریخی و فرهنگی)
الف)آثار تاریخی: خوزستان جزء اولین زادگاه های تمدن بشری است. وجود مجموعه ای از آثار هنری و معماری به جای مانده از دولت های باستانی ایلام، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، و دورهٔ بعد از اسلام، استان را به یکی از قطب های گردشگری در سطح ملی و جهانی تبدیل کرده است.

معبد زیگورات چغا زنبیل: در سال 1890 ژاک دومرگان زمین شناس فرانسوی طی گزارشی اعلام کرد که در ناحیهٔ چغا زنبیل منابع نفت وجود دارد. در حدود 50 سال بعد مهندسان نفت ضمن کاوش آجری را مشاهده کردند که روی آن نوشته هایی حک شده بود. این امر مقدمهٔ یک رشته کاوش های باستان شناسی در چغا زنبیل شد که منجر به کشف این معبد شد. تحقیقات نشان می دهد که این معبد مربوط به قرن سیزدهم قبل از میلاد است. زیگورات معبدی هفت طبقه بوده که در کنار رودخانه ساخته شده به طوری که دو شهر شوش و شوشتر در بالای آن دیده می شد.پایهٔ زیگورات مربع شکل و با اضلاع 105 متر و ارتفاع حدود 100 متر است. بر روی برخی از آجرهای این بنا دعاهایی باخط میخی به زبان ایلامی و آکدی نوشته شده است. این بنا در سال 1979 در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. موزه و کاخ آپادانا، قلعهٔ شوش، پل سفید در اهواز،کاخ اردشیر، صفه سر مسجد درمسجد سلیمان، اشکفت سلمان ایذه، قلعهٔ گل و گلاب در سردشت زیدون، قلعهٔ سلاسل در شوشتر، قلعه تل در شهر قلعه تل و قلعه داو دختر در رامهرمز نمونه هایی از آثار دیدنی استان است.

قلعۀ شوش: درسال 1897 ژاک دومورگان به منظور تحقیق به شوش آمد. او دولت فرانسه را متقاعد کرد، تا محلی امن و مناسب را جهت هیئت باستان شناسی فرانسه در شوش ایجاد کند. به همین منظور بلندترین نقطهٔ تپه های شوش یعنی اکروپل برای این کار انتخاب شد.قلعه ای با طرح قرون وسطایی اروپا بر فراز آن ساخته شد. ساختمان آن که با خشت بنا شد تا سال 1912 به اتمام رسید.نقشهٔ این قلعه ذوزنقه ای شکل است که قاعدهٔ کوچک آن در سمت شمال واقع شده است. دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده است و ردیف اتاق هایی به سمت حیاط بر گرد آن قرار گرفته است. برج شمال غربی قلعه مربع شکل و برج شمال شرقی دایره ای شکل است.
قلعۀ تل: این قلعه بر روی تپه ای طبیعی قرار دارد. این قلعه دارای چهار برج و به شکل مربع ساخته شده است و در یکی از زوایای آن یک عمارت چهار ضلعی احداث شده بود که در طبقهٔ فوقانی آن مهمانخانه قرار داشت. در طبقهٔ تحتانی راهرو مسقف طویلی این ساختمان را به محوطهٔ مرکزی قلعه متصل م یسازد. قلعه دو حیاط دارد. این قلعه از سنگ و آجر ساخته شده است.در سال ۱۳۸۵ اقداماتی برای بازسازی دیوارها و سقف اتاق های قلعه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی انجام داده است.

ب) سازه های آبی: این سازه ها نشان از مهندسی پیشرفتهٔ ایرانیان در زمینهٔ استفاده از آب های سطحی دارد که در نقاط مختلف استان مشاهده می شود. مهم ترین این سازه ها عبارت اند از:
 تصفیه خانهٔ چغ ا زنبیل در اطراف هفت تپه
 مجموعهٔ سازه های آبی شوشتر
 پل بند دزفول با قدمت بیش از 1600 سال
 بند میزان و پل شادروان در شوشتر

مجموعهٔ سازه های آبی شوشتر در سال 1388 در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. از تأسیسات ایجاد شدهٔ جدید می توان به ساخت سدها، پلاژها و دریاچه های مصنوعی اشاره کرد که علاوه بر جنبه های اقتصادی، می تواند مورد استفاده های گردشگران قرار گیرد. امکانات قایق رانی، اسکی روی آب و ماهیگیری از جملهٔ توان های این سازه هاست.

ج) مکان های مذهبی: مهم ترین بقاع متبرکهٔ استان عبارت اند از: علی بن مهزیار اهوازی، بقعهٔ حضرت دانیال نبی از پیامبران بنی اسرائیل در شوش، سبز قبای دزفول، امام زاده عبداللّه در شهرهای شوشتر، باغملک، هندیجان و امام زاده حیدر بهبهان مساجد جامع شوشتر و دزفول به واسطهٔ قدمت ومعماری از اهمیت خاصی برخوردارند.

د) گردشگری علمی:

یکی از جنبه های گردشگری جدید بازدید از کارخانه ها و تأسیسات صنعتی است. بازدید این مکان ها، برای یادگیری بیشتر می تواند پاسخگوی نیاز بخشی از گردشگران باشد. وجود تأسیسات پتروشیمی در بنادر امام خمینی و ماهشهر، تأسیسات نفتی در شهرهای آبادان، آغاجاری، مسجدسلیمان و هفتگل، فعالیت های مربوط به صنایع جانبی نیشکر در اطراف اهواز و هفت تپه، صنایع فولاد اهواز، تأسیسات بندری و غیره از جمله مکان هایی است که در این بخش می تواند مورد استقبال گردشگران قرار گیرد.

ه) نگاهی به جاذبه های گردشگری دفاع مقدس: خوزستان مهم ترین استان مرزی کشورمان است که در طی دوران دفاع مقدس بیشترین خسارات را از جنگ متحمل شد. امروزه با گذشت دو دهه از پایان جنگ تحمیلی، یادگارهای به جای مانده از جنگ به عنوان جلوه هایی از فرهنگ ایثار و شهادت پذیرای گردشگران بسیاری است. پادگان دو کوهه، شلمچه، اروند کنار، موزهٔ فرهنگی دفاع مقدس و مسجد جامع خرمشهر، دهلاویه، تنگ چزابه، بنای یادبود شهدای هویزه، فکه و طلاییه از مهم ترین یادمان های گردشگری جنگ در استان به شمار می روند که همه ساله در اواخر اسفند و تعطیلات ایام نوروز کاروان های راهیان نور از سراسر کشور از آنجا بازدید می کنند.

مکان های گردشگری استان

1 تپه های شوش                                           25 ویرانه های شهر به گوار                          49 هفت شهیدان
2 تپهٔ باستانی کلگه زری                                  26 پل سابله                                            50 دشت شمسی
3 تپهٔ چغامیش                                               27 آرامگاه شاه ابوالقاسم                           51 خنگ یار علی وند
4 هفت تپه                                                    28 امامزاده عبدالله                                     52 خنگ کمالوند
5 رودخانه بهمنشیر                                         29 کتیبهٔ تنگ تکاب                                    53 خنگ اژدر
6 دریاچهٔ سد دز                                              30 طاق طویله                                          54 قلعهٔ اژدر
7 دریاچهٔ سد کرخه                                          31 اشکفت سلمان                                    55 کول فره
8 آب انبار پیر گل سرخ                                      32 هور مزرعه                                           56 قبرستان شهسوار و نقش کهبا
9 تپهٔ چغا                                                       33 هور العظیم                                          57 پارک جنگلی بن تشان
10 چشمه آب معدنی گراب                               34 پل لشکر                                              58 محوطهٔ سرمسجد
11 تالاب شادگان                                             35 پل امام رضا                                         59 معبد برد نشانده
12 قلعهٔ رستم عقیلی                                      36 پل کسری                                            60 بقعهٔ ابراهیم
13 قلعهٔ اکروپل                                                37 منطقهٔ حفاظت شده کرخه                      61 پل ساسانی
14 قلعهٔ باستانی باسیف                                  38 منطقهٔ حفاظت شده دز                          62 پل و محوطهٔ منجنیق
15 قلعه های گل وگلاب                                     39 تل برمی                                              63 سلطان ابراهیم
16 قلعه داودختر                                               40 آسیاب های دزفول                                 64 قلعهٔ تاشار
17 شهر باستانی عسکرمکرم                            41 آرامگاه یعقوب لیث                                  65 بقعه سید حسین زاهدون
18 ایوان کرخه                                                  42 منطقهٔ حیات وحش                                66 پل دیلمیان
19 معبد زیگورات                                              43 معبد چغا زنبیل                                      67 بشیر نذیر
20 شهر باستانی آسک                                    44 شاه قطب الدین                                     68 پارک جنگلی سلمان
21 شهر باستانی دستو اا                                  45 بقعهٔ بابا احمد                                       69 مسجد رنگونی ها
22 شهر باستانی جندی شاپور                           46 چالهٔ شهر گریوه                                     70 یادمان های دفاع مقدس
23 محوطهٔ باستانی ارجان                                 47 بقعهٔ شاه ابوالقاسم
24 ویرانهٔ شهر مختارک                                      48 محوطهٔ بنه وار

منبع : gardesh.info