جغرافیای انسانی استان کرمان

جغرافیای انسانی استان کرمان

تقسیمات سیاسی استان

استان کرمان، پهناورترین استان ایران است. در سال ۱۳۹۰ دارای ۲۳ شهرستان، ۵۸ بخش و ۶۳ شهر است. این شهرستان ها عبارت اند از: انار، بافت، بردسیر، بم، جیرفت، رابر، راور، رفسنجان، رودبار جنوب، ریگان، زرند، سیرجان، شهربابک، عنبرآباد، فهرج، قلعهٔ گنج، کرمان، کهنوج، کوهبنان ، منوجان ، نرما شیر، فاریاب و ارزوئیه.

فهرست شهرهای استان کرمان

ردیف	نام شهر	شهرستان	جمعیت ۱۳۸۵	جمعیت ۱۳۹۰	رتبه در شهرستان
۱	کرمان	کرمان	۵۱۵٬۱۱۴	۵۳۴،۴۴۱	۱
۲	سیرجان	سیرجان	۱۶۷٬۰۱۴	۱۸۵،۶۲۳	۱
۳	رفسنجان	رفسنجان	۱۳۶٬۳۸۸	۱۵۱،۴۲۰	۱
۴	جیرفت	جیرفت	۹۵٬۰۳۱	۱۱۱،۰۳۴	۱
۵	بم	بم	۷۳٬۸۲۳	۱۰۷،۱۳۱	۱
۶	زرند	زرند	۵۴٬۷۴۵	۵۷،۷۴۹	۱
۷	شهربابک	شهربابک	۴۳٬۹۱۶	۴۵،۲۶۵	۱
۸	کهنوج	کهنوج	۳۸٬۵۷۱	۴۳،۹۷۷	۱
۹	بافت	بافت	۳۵٬۰۰۸	۳۳،۱۰۷	۱
۱۰	بردسیر	بردسیر	۳۱٬۸۰۱	۳۱،۸۷۰	۱
۱۱	راور	راور	۲۲٬۹۱۰	۲۱،۹۰۱	۱
۱۲	عنبرآباد	عنبرآباد	-	۱۸،۷۳۱	۱
۱۳	عنبرآباد	عنبرآباد	-	۱۸،۷۳۱	۱
۱۲	بروات	بم	-	۱۸،۶۳۳	۲
۱۴	ماهان	کرمان	-	۱۷،۱۷۸	۲
۱۵	منوجان	منوجان	۱۲،۵۸۷	۱۴،۲۸۶	۱
۱۶	انار	انار	-	۱۳،۰۸۹	۱
۱۷	قلعه گنج	قلعه گنج	-	۱۲،۶۶۳	۱
۱۸	رودبار	رودبار جنوب	-	۱۲،۲۲۳	۱
۱۹	فهرج	فهرج	-	۱۱،۹۳۹	۱
۲۰	رابر	رابر	-	۱۱،۶۵۷	۱
۲۱	کوهبنان	کوهبنان	-	۱۱،۰۹۳	۱
۲۲	راین	کرمان	-	۱۱،۰۰۶	۱
۲۳	محمدآباد	ریگان	-	۹،۶۶۴	۱
۲۴	نجف شهر	سیرجان	-	۹،۴۴۸	۲
۲۵	گلباف	کرمان	-	۸،۸۲۸	۴

جمعیت استان

استان کرمان در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ دارای ۲۶۵۲۴۱۳ نفر جمعیت بوده است و از نظر پراکندگی جمعیت ۱۵۵۲۵۱۹ نفر (58/5 درصد)  در مناطق شهری و بقیهٔ جمعیت در روستاها و مناطق عشایری بوده اند. شهرستان کرمان با ۶۷۷۶۵۰ نفر 25/5 درصد پر جمعیت ترین شهرستان استان است. این در حالی است که شهر کرمان با ۵۱۵۱۱۴ نفر جمعیت بیشترین جمعیت شهری ( ۳۴ درصد از کل جمعیت شهر نشین استان ) را به خود اختصاص داده است.

شیوه های زندگی در استان

زندگی عشایری

به دلیل تنوع آب و هوایی و مجاورت مناطق گرمسیری (قشلاق) و سردسیری (ییلاق) با یکدیگر در بخش وسیعی از مناطق غربی و جنوبی استان یکی از کهن ترین معیشت های اقتصادی؛ یعنی کوچ نشینی در استان کرمان به وجود آمده است.

شایر استان کرمان را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد.
الف) کوچ نشین: این شیوه مانند نواحی غرب کشور است که کوچ نشینان همراه دام هایشان کوچ می کنند و اقتصاد آن ها مبتنی بر دامداری و دامپروری است. این گونه عشایر از زراعت و باغداری ناچیزی بر خوردارند. قلمرو ییلاقی این عشایر ارتفاعات کوه پنج، چهل تن، هزار، لاله زار، جبال بارز و قسمت های شمال شهرستان جیرفت (ساردوئیه) است.با سرد شدن هوا عشایر به تدریج به سوی مناطق قشلاقی کوچ می کنند. این مناطق، شامل سرزمین های پست و کم ارتفاع در محدودهٔ شهرستان های جیرفت، کهنوج، قسمت های جنوبی بافت (ارزوئیه) و قسمت هایی از رودان و حاجی آباد (استان هرمزگان) می شود.
ب) نیمه کوچ نشین: در این شیوه که اغلب خانوارها خودشان ساکن اند، ولی دام هایشان را کوچ می دهند. این دسته از عشایر علاوه بر دام داری و دامپروری به زراعت و باغداری نیز می پردازند. و خانوارهای آن ها معمولاً در نواحی پایکوهی و به صورت طایفه ای زندگی می کنند.

فرهنگ عشایر استان کرمان متأثر از نوع خاص زندگی کوچ نشینی است. عشایر آداب و رسوم و مراسم ویژه دارند. برخی از مراسم این گروه اجتماعی شامل سده سوزی چوپانی، جشن زایش رمه و خضری شدن، جشن سر سال، مراسم قوچ اندازان، آیین شیرواری و مراسم چهلم بهار است.

زندگی روستایی
آب با آبادی در ایران پیوند دیرینه دارد. در نواحی مرکزی و شرقی کشور به خصوص استان کرمان پسوند اکثر روستاها کلمهٔ (آباد) برگرفته از آب و آبادی است. در پیدایش سکونتگاه های روستایی در استان کرمان آب از مهم ترین عوامل بوده است. خاک حاصلخیز، دسترسی به راه های ارتباطی و عامل دفاعی از دیگر عوامل مهم محسوب می شوند. در استان کرمان مانند دیگر نواحی خشک و نیمه خشک ایران نوع روستاها متمرکز است.با این تفاوت که در نواحی کوهستانی و دشت های استان، شکل روستاها و مصالح به کار رفته در آن ها تا حدودی متفاوت است. در نواحی کوهستانی و مناطق پایکوهی استان کرمان به تبعیت از محیط طبیعی؛ خانه های روستایی یا در دامنهٔ کوه ها واقع شده و شکل پلکانی به خود گرفته اند، یا در دره ها که در این صورت شکل دره ای دارند.در روستاهای کوهستانی معمولاً دیوار (پی) ساختمان ها را از سنگ و روی سقف خانه ها را با چوب پوشانده و روی آن گل می ریزند. در این گونه روستاها زمین های کشاورزی در قسمت هایی واقع شده اند که خاک بیشتر داشته و از شیب کمتری برخوردارند. آب آشامیدنی و زراعی این گونه روستاها بیشتر از چشمه و قنات فراهم می شود.

در نواحی دشت با توجه به شرایط اقلیمی و محیط طبیعی خانه های روستایی بیشتر از خشت و گل و با سقف گنبدی اند. در این گونه روستاها در گذشته برای خنک کردن خانه ها از بادگیر استفاده می شده است. امروزه مصالح با دوام تر و جدیدتر در ساخت خانه های این مناطق استفاده می شود. این نوع روستاها بیشتر از آب سفره های زیر زمینی به صورت قنات و یا با استفاده از موتورهای آب کشی آب را به مزارع و باغات خود می آورند. و در نواحی شمال استان بیشتر به فعالیت باغداری به ویژه کشت پسته مشغول اند.

در نواحی جنوبی استان کرمان که از محروم ترین مناطق ایران است هنوز بیشترین درصد جمعیت در مناطق روستایی زندگی می کنند. عدهٔ زیادی از آن ها در خانه هایی به نام کَپَر زندگی می کنند. که اگر برای اشتغال و مسکن آن ها فکر اساسی نشود در آینده ای نه چندان دور، آن ها نیز به نواحی شهری مهاجرت کرده و بر درصد جمعیت شهرنشین و همچنین مشکلات شهرها می افزایند.

کشاورزی مهم ترین فعالیت اقتصادی روستاییان بوده و باغداری، زراعت، دامداری و دامپروری و صنایع دستی به ترتیب مهم ترین منابع درآمد روستاییان این استان محسوب می شوند. این استان با در اختیار داشتن حدود ۲۵ درصد باغات کشور بزرگ ترین تولید کننده محصولات باغی محسوب می شود و عمدهٔ محصولات درختی آن عبارت اند از: پسته، خرما، مرکبات و گردو. علاوه بر محصولات درختی؛ در زمینهٔ محصولات صیفی و جالیزی و نیز دانه های روغنی سهم عمده ای در اقتصاد کشاورزی دارد. در روستاهای استان کرمان دامداری به صورت سنتی و نیز با شیوه های جدید و علمی رواج دارد. در گذشته دامداری و دامپروری نقش مهمی در تولید پشم و رونق صنایع دستی استان به ویژه قالی بافی داشته است، به طوری که قالی کرمان و به ویژه راور از شهرت فراوان برخورداراست، ولی در سال های اخیر این هنر رونق گذشته را از دست داده است.

زندگی شهری
هستهٔ اولیهٔ بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهرهای استان کرمان در جایی بوده که به آب دسترسی داشته اند و بسیاری از شهرها در اصل، روستاهای بزرگی بوده اند که با افزایش جمعیت و ایجاد مؤسسات و ادارات مختلف به شهر تبدیل شده اند. شهرهای استان کرمان به دلیل شرایط آب و هوایی گرم و خشک وکمبود منابع آب در اکثر نواحی استان ، دور از یکدیگر واقع شده اند و در فاصلهٔ بین آن ها بعضی از شهرهای کوچک به صورت اقماری به وجود آمده اند ، مانند بروات(بم) ، چوپار، چترود و ماهان (کرمان) و... . در سال ۱۳۸۹ در استان کرمان ۵7 سکونتگاه شهری وجود داردکه 58/5 درصد از جمعیت را در خود جای داده است.

شهرهای استان کرمان از نظر نقش و عملکرد وضعیت یکسانی نداشته و از درجات متفاوتی بر خوردارند. بیشتر آن ها دارای نقش اداری ، خدماتی و تجاری اند اما بعضی از این نقش ها ، بارزتر است؛ مثلاً نقش اداری سیاسی در کرمان، ارتباطی در انار و سیرجان، تاریخی در بم و جیرفت و... در سال های اخیر بر اثر رشد جمعیت و همچنین مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها و تحولات دیگر نقش بعضی از شهرها نیز تغییر کرده یا در حال تغییر است.

شهر کرمان
این شهر به عنوان مرکز استان در زمینی نسبتاً هموار قرار گرفته که از شمال به زنگی آباد و ارتفاعات باداموئیه از جنوب به ماهان و جوپار، از شرق و غرب به شهداد و دشت رفسنجان می رسد. این شهر قدمت دیرینه دارد و نام قدیمی آن، گواشیر (شهراردشیر) بوده است. محلات قدیمی شهر اغلب بیانگر پیشینهٔ تاریخی ساکنان آن است. بافت قدیم کرمان، بخشی از میراث فرهنگی را در خود جای می دهد و عبور از این محلات قدیمی با ویژگی ها و کارکردهای خاص خود، آداب و رسوم و سنن دوران گذشته را به ذهن تداعی می کند. تغییر بافت قدیمی به علت وجود کوچه های باریک و پرپیچ وخم از جمله مشکلات قابل توجه است. که اقدامات مؤثری در راستای اصلاح و بهسازی بافت قدیم شهر صورت گرفته است. از جمله محلات قدیمی کرمان می توان محلهٔ شهر، شاه عادل، خواجه خضر، محلهٔ یهودی ها، بازار شاه، میدان قلعه، محلهٔ زرتشتی ها، گلبازخان و… را نام برد. کوچه های پر پیچ و خم و باریک از جمله مشکلات این محلات است. از بازارهای تاریخی و دیدنی شهر کرمان می توان به بازار مظفری، بازار گنجعلی خان، بازار قیصریه، بازار مسگری ، بازار وکیل و... اشاره کرد.شهر کرمان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود و قرار گرفتن در گذرگاه تجارت و نیز راه ابریشم ، کاروان های تجاری زیادی را پذیرا بوده است. این امر سبب به وجود آمدن کاروانسراهایی با ساخت حفاظتی ویژه شده است. از جمله کاروانسراهای عمدهٔ کرمان که میهمانان زیادی را در خود جای می دادند می توان، کاروانسرای گلشن، کاروانسرای گنجعلی خان، کاروانسرای وکیل، کاروانسرای حاج آقا علی، کاروانسرای هندوها و... را نام برد.

منبع :gardesh.info