استان قزوین

.:: استان قزوین ::.

قزوین

قزوین (به پارسی میانه: کاسپین) یکی از شهرهای بزرگ ایران در باختر ایران و مرکز استان و شهرستان قزوین است. این شهر در بلندای ۱۲۷۸ متری از سطح دریا واقع شده است. قزوین در زمان حکومت صفوی پایتخت ایران بوده است و به همین دلیل دارای امکان و موزه های تاریخی بسیاری می باشد. قزوین پایتخت خوشنویسی ایران است و از جمله خوشنویسان معروف می توان به میرعماد قزوینی اشاره کرد. در شهر قزوین آثار کهن و باستانی گوناگونی از جمله حمام قجر، عمارت کلاه فرنگی، امامزاده حسین قرار دارد. قزوین به دلیل قرار گرفتن در گلوگاه ارتباطی استان‌های شمالی و غربی کشور، نزدیکی به تهران، دارابودن چندین شهر صنعتی و نیز برخورداری از چندین دانشگاه -از جمله دانشگاه‌های بین‌المللی امام خمینی، علوم پزشکی و آزاد اسلامی- و شماری دانشگاه غیردولتی از موقعیت خوبی برخوردار است. این شهر از لحاظ جمعیت بیست و یکمین شهر پرجمعیت ایران به شمار می آید و در سال ۱۳۹۰ خورشیدی بالغ بر ۳۸۱،۵۹۸ نفر بوده‌است. قزوین به علت دارا بودن ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغستاندر اطراف شهر و وجود بوستان ۱۴۰۰ هکتاری باراجین در سال ۱۳۹۲ از سوی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به عنوان شهر پاک ایران انتخاب شد . فارسی زبان رایج در بین عموم اهالی قزوین است. البته برخی از ساکنان این شهر به زبان‌های تاتی، مراغی، کردی، لری، ترکی و رمانلویی نیز سخن می‌گویند.ره آورد شهر قزوین پسته ، باقلوا و شیرینی است.

جغرافیای طبیعی استان قزوین

موقعیت جغرافیایی استان

استان قزوین با وسعت 15568 کیلومتر مربع در نیمهٔ شمالی کشور واقع شده و در حدود یک درصد مساحت کل کشور را در بر می گیرد و در حال حاضر از لحاظ وسعت بیست وششمین استان کشور محسوب می گردد. استان ما به لحاظ موقعیت نسبی از سمت شمال به استان های گیلان و مازندران، از جنوب با استان های مرکزی و همدان، از غرب با استان زنجان و از شرق با استان البرز همسایه است. عواملی چون نزدیکی به دریای خزر)مازندران(، همسایگی با استان های پر جمعیت و قرارگیری حاشیه شمالی استان در رشته کوه البرز غربی، توان های محیطی فراوانی را در استان قزوین فراهم کرده است. برخی از این امتیازات عبارت اند از:

•  تنوع آب و هوایی
•  توانمندی های بالقوه و بالفعل در زمینهٔ کشاورزی
•  نزدیکی به پایتخت کشور
•  موقعیت ممتاز ارتباطی (دسترسی مطلوب به بزرگراه ها، راه آهن و خطوط ارتباطی بین المللی)
•  موقعیت مناسب جهت استقرار صنایع

ناهمواری های استان

ناهمواری ها
اطلاعات و شواهد زمین شناسی نشان می دهد محدودهٔ استان قزوین در طی دوران پالئوزوئیک و مزوزوئیک دچار تغییرات فراوانی شده است، اما حرکات کوهزایی اواخر دورهٔ ترشیاری شکل فعلی ارتفاعات، چاله ها و دشت قزوین را تثبیت نموده است (کوهزائی آلپی)، سپس در دورهٔ کواترنر عوامل بیرونی چهرهٔ ناهمواری ها و چاله های استان را متحول کرده است. با توجه به نقشهٔ زمین شناسی استان قزوین، سازند دوران سوم زمین شناسی (سازندکرج) بیشترین پراکندگی را دارد. این زمین ها به طورعمده از لاوا 1 و توف های 2 آتشفشانی سبز رنگ تشکیل شده است. بعد از تشکیل اسکلت اصلی ناهمواری ها و چاله های استان، فرسایش ارتفاعات و رسوب گذاری در نواحی پست به تدریج سبب تحول این چاله ها و مناطق پست به خصوص دشت قزوین شده است. عملکرد گسل های فراوان در شمال و جنوب استان سبب شد که دشت قزوین به عنوان یک چالهٔ ساختمانی نسبت به اطراف فرونشسته (گرابن) 3 و با تغییرات آب و هوا و تبخیر آب دریاچه موجود در آن به تدریج رسوبات تبخیری در این دشت باقی بماند.(مناطق مرکزی).

1 واحد کوهستانی: این واحد شامل کوه های شمالی (الموت) و کوه های جنوبی می باشد. ارتفاعات و گردنه های موجود در آنها به همراه درّه های کوهستانی مرز بین استان ما و استان های همسایه است. کوه های شمالی استان بخشی از رشته البرز محسوب می شود، شیب عمومی در این منطقه بسیار زیاد بوده، بلندترین و پست ترین نواحی استان قزوین در این بخش واقع است. در منطقهٔ الموت ناهمواری ها با شیب نسبتاً تندی به دره ها منتهی می شود. شاهرود و شعبه های آن در طی دورهٔ چهارم زمین شناسی سبب فرسایش شدید و حفر بستر رود گردیده است. قلهٔ سیالان بلندترین نقطهٔ استان با 4175 متر و همچنین پست ترین نقطهٔ استان درکنارهٔ دریاچهٔ سدّ منجیل با 300 متر ارتفاع در این واحد قرار دارد. کوه های جنوبی استان شامل آراسنج و آوج می باشد. ارتفاعات این محدوده جزء کوه های مرکزی کشور است که از سمت شرق به کوه های اشتهارد (استان البرز) متصل شده و در جنوب از طریق گردنه ها و خط الرأس ها از دشت رزن استان همدان جدا می گردد. قلل معروف این قسمت، رامند، آق داغ، خرقان، سلطان پیر، سیاه کوه و ساری داغ می باشد.

2 واحد کوهپایه: این واحد مرز اتصال دشت قزوین به مناطق کوهستانی است. در این قسمت، شیب به تدریج افزایش می یابد، زمین ها به شکل تپه ماهور است و دره ها به تدریج عمیق می گردد. ارتفاع نسبی این قسمت 1330 تا 1500 متر است. دانه بندی خاک به تدریج درشت تر شده و زمین ها سنگلاخی می شود.

3 واحد دشت: این قسمت شامل دشت قزوین با وسعت حدود 4500 کیلومتر مربع است. تراکم رسوبات جوان آبرفتی کواترنر (دوران چهارم) که توسط آب های جاری در چالهٔ زمین ساختی دشت قزوین رسوب نموده و به تدریج سبب تشکیل دشتی بسیار حاصل خیز شده است. شیب دشت به صورت همگرا از اطراف به سمت جنوب شرق است. و در نهایت آب های جاری رودشور را شکل می دهند. در قسمت های مرکزی دشت به دلیل بالابودن سطح آب های زیرزمینی و عملکرد رسوبات تبخیری نظیر نمک، منابع آب و خاک کیفیت خود را از دست داده و سبب کاهش بازدهی زراعی و پراکندگی جمعیت شده است.

آب و هوای استان

عوامل مؤثر در آب و هوای استان به دو دستهٔ محلی و بیرونی تقسیم بندی می شوند.
1 عوامل محلی: این عوامل شامل عرض جغرافیایی، ارتفاع و جهت چین خوردگی ها و غیره است. به دلیل گسترش کم استان از نظر عرض جغرافیایی، زاویهٔ تابش خورشید در شمالی ترین و جنوبی ترین مناطق استان قزوین تفاوت کمی را نشان می دهد. بنابراین، مناطق مختلف استان از نظر عرض جغرافیایی و اثر آن بر اقلیم تفاوت چندانی ندارند. می دانیم با افزایش ارتفاع، دما کاهش می یابد، در نتیجه هوای روی کوه ها و مناطق مرتفع استان نسبت به دشت ها و دره های پست کوهستانی سردتر می باشد.

٢ عوامل بیرونی: توده های هوایی است که از مناطق مختلف و در فصول مختلف سال وارد استان شده و با توجه به ویژگی های خود اثرات متفاوتی را برجای می گذارند.
عمده ترین این توده های هوا عبارت اند از:
 تودهٔ هوای مرطوب غربی
 تودهٔ هوای سرد و خشک شمالی
 تودهٔ هوای گرم و خشک جنوبی.

1 تودۀ هوای مرطوب غربی: بیشترین بارندگی استان در شش ماههٔ سرد سال با اثر گذاری توده های هوای مرطوب غربی تأمین می شود. این توده های مرطوب در قالب بادهای غربی در فصل سرد سال رطوبت دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس را وارد استان می کند و سبب بارش برف و باران می شود. در نتیجه عمده ترین منبع تأمین رطوبت و بارندگی دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس می باشد. 

2 تودۀ هوای سرد و خشک: منشأَ این توده هوا نواحی سرد سیبری است و به دلیل سرمای زیاد رطوبت چندانی ندارد و سبب کاهش درجهٔ حرارت می شود.
3 تودۀ هوای گرم وخشک جنوبی: منشأَ این تودهٔ هوا بیابان های مرکزی ایران و عربستان است. این تودهٔ هوا بسیار گرم و خشک بوده، بیشتر در فصول گرم سال هوای استان را تحت تأثیر قرار می دهد. ورود این توده هوا به طور معمول با وزش باد راز همراه بوده و سبب افزایش درجه حرارت و تبخیر می شود.

بارش
بر اساس نقشهٔ هم بارش میانگین بارش سالانهٔ استان از 210 میلی متر در مناطق شرقی تا بیش از 550 میلی متر در ارتفاعات شمال شرقی متغیر است. حداکثر بارش استان در دامنه های شمال شرقی الموت و با بارش بیش از 550 میلی متر است. همچنین ارتفاعات آوج (جنوب غرب استان) بیش از 450 میلی متر بارندگی دارد. کمینهٔ میزان بارش استان قزوین در مناطق اطراف بوئین زهرا تا بخش های جنوبی شهرستان تاکستان با 210 تا 230 میلی متر و نواحی اطراف سدّ منجیل در بخش طارم سفلی با 210 میلی متر بارندگی می باشند.

دما
براساس نقشهٔ هم دمای سالانه، ارتفاعات شمال شرقی و شمالی استان و ارتفاعات آوج در جنوب غرب استان دارای کمینهٔ درجه حرارت و مناطق مرکزی دشت قزوین و اطراف دریاچهٔ سدّ منجیل دارای بیشینهٔ درجه حرارت است. میانگین درجهٔ حرارت سالیانه ایستگاه های هواشناسی از دشت به سمت کوهپایه و مناطق کوهستانی به تدریج کاهش می یابد (به استثنای درهٔ شاهرود که یک اقلیم محلی محسوب می شود). بیشینهٔ درجه حرارت ثبت شده در ایستگاه قزوین طی دورهٔ سی ساله 4/ 42 درجه در تیرماه و کمینهٔ آن 19/4  درجه در دی ماه بوده است.

باد
بادهای عمدهٔ استان قزوین عبارت اند از: باد مه و باد راز
1 بادمه: شکل گیری این باد، نتیجهٔ اختلاف فشار بین کوه های شمال غرب استان و گیلان از یک سو (پرفشار) و دشت قزوین (کم فشار) از سوی دیگر است. باد مه بیشتر در فصل بهار و تابستان وارد استان شده و سبب کاهش درجه حرارت و افزایش رطوبت هوا می گردد.

2 باد راز (شره): این باد از سمت جنوب و جنوب شرقی وارد استان قزوین می شود. با توجه به فصل و جهت وزش آن که بیشتر در بهار و تابستان صورت می گیرد، بسیار گرم و خشک بوده، وزش آن سبب افزایش ناگهانی درجه حرارت خواهد شد. همزمان با وزش این باد معمولاً بیشینهٔ درجه حرارت در ایستگاه های هواشناسی (خصوصاً دشت قزوین) به ثبت می رسد. وزش این باد از مناطق بیابانی داخلی کشور جا به جایی ذرات گرد و غبار و افزایش آلودگی هوا را به دنبال خواهد داشت. وزش باد راز در فصل سرد سال منجر به گرمی و صعود هوا شده، شرایط را برای بارش فراهم می کند.

منابع طبیعی استان

منابع آب

1 حوضۀ آبریز رودخانۀ شاهرود
این حوضهٔ (الموت) در شمال استان واقع شده و منطقه ای کاملاً کوهستانی را شامل می شود. شیب دامنه ها در حوضهٔ رود شاهرود بسیار تند بوده و به علت کوهستانی بودن منطقه و بارش فراوان آن پرآب ترین حوضهٔ آبگیر استان را تشکیل می دهد. شاهرود از دو شاخهٔ اصلی طالقان رود و الموت رود تشکیل می شود. این دو شاخه در غرب روستای شیرکوه (دوآب) به یکدیگر متصل شده و با نام شاهرود، موازی ارتفاعات البرز به سمت غرب جریان می یابد. میزان آب دهی شاهرود در رجایی دشت 5/ 482 میلیون مترمکعب برآورد شده است (سال آبی 85  84) این رودخانه پس از طی 160 کیلومتر در لوشان وارد دریاچهٔ سدّ منجیل می شود. علی رغم وسعت کم حوضه ) 30 درصد استان(حجم آب آن زیاد است، اما در حال حاضر میزان مصرف آب این رود بسیار اندک است.

2 حوضۀ آبگیر رودشور
حوضهٔ آبگیر رود شور؛ وسیع ترین حوضهٔ آبریز استان است که تمامی دشت قزوین و بخش زیادی از نواحی کوهستانی جنوبی استان را در بر می گیرد. مهم ترین رودهای این حوضه، ابهر رود، حاجی عرب، کلنجین رود و خر رود (خرّه رود) می باشد. علی رغم اینکه حوضهٔ رود شور 70 درصد مساحت استان را شامل می شود، درصد بسیار کمی از آب های سطحی استان را به خود اختصاص داده است. میزان آب دهی خر رود در پل شاه عباسی حدود 12 میلیون مترمکعب در سال برآورد شده است (سال آبی 85  84) این رقم تنها 5/ 2 درصد آب دهی شاهرود در رجایی دشت است. بنابراین، حوضهٔ رود شور علی رغم وسعت بسیار زیاد از نظر منابع آب بسیار فقیر است. کمبود منابع آب ناشی از بارش کم، تبخیر شدید و فراوانی رسوبات تبخیری دوران سوم نظیر نمک، سبب شده که استفاده از آب های سطحی و زیرزمینی در این حوضه با مشکلات فراوانی همراه باشد. رودهای فوق پس از اتصال با نام رود شور به دریاچه مَسیلهٔ قم منتهی می شود. رشد سریع صنعت در دشت قزوین به همراه تمرکز زیاد جمعیت در نواحی کوهپایه ای و کمبود منابع آب مورد نیازکشاورزی سبب شد تا در دههٔ 1340 بخشی از آب های حوضهٔ شاهرود از طریق رودخانهٔ طالقان به دشت قزوین منتقل شود. برای انجام این طرح مهم مراحل زیر اجرا شده است:
1 احداث تونل انحراف آب به طول 1/ 9 کیلومتر در شمال آبیک
2 ساخت سدّ انحرافی سنگ بن بر روی رودخانه طالقان و سدّ زیاران در ابتدای دشت قزوین
3 احداث شبکهٔ کانال های آبرسانی به طول 1200 کیلومتر در دشت قزوین.
با بهره برداری از این طرح در سال 1356 و انتقال حداکثر 30 مترمکعب در ثانیه آب به دشت قزوین، بیش از 70000 هکتار
از اراضی، زیر کشت رفت که منجر به تحول بسیار مهم در کشاورزی استان قزوین شد. پس از احداث و بهره برداری از سدّ مخزنی طالقان در سال 1385 و ساخت تأسیسات تصفیه و انتقال آب به سمت تهران به مقدار پنج مترمکعب در ثانیه آب انتقالی به دشت قزوین به 25 مترمکعب در ثانیه کاهش یافت.

نمودار افت دراز مدت آب های زیرزمینی از سال 1343 تا 1381 نشان دهندهٔ کاهش متوالی سطح آب در دشت قزوین بوده به نحوی که طی این مدت بیش از 16 متر سطح آب های زیرزمینی افت داشته است. تعداد چاه های حفر شده در محدوده دشت قزوین و نواحی کوهپایه ای از 32 حلقه، در سال 1340 به بیش از 5800 حلقه در سال 1380 رسیده است.

بر اساس آمار موجود متوسط آب دهی رودخانه های استان، با احتساب آب ورودی از رود طالقان به دشت قزوین، بیش از 5/ 1میلیارد مترمکعب در سال برآورد شده است. در سال 1380 از تعداد 5800 حلقه چاه های عمیق، نیمه عمیق و دستی در استان ما 3/ 1 میلیارد مترمکعب آب برداشت شده است. همچنین بخش کشاورزی استان حدود 5/ 1میلیارد مترمکعب و بخش صنعت 50 میلیون مترمکعب از منابع آب استان را مصرف کرده است. برداشت سالیانه از آب های زیرزمینی در سال 1385 ، در حوضهٔ رودشور از طریق چاه، قنات و چشمه، معادل 1/8 میلیارد مترمکعب محاسبه شده است.با توجه به ورودی منابع آب، دشت قزوین در حال حاضر با کاهش سطح ایستابی آب های زیرزمینی مواجه بوده و یکی از دشت های ممنوعهٔ کشور در زمینهٔ برداشت ازمنابع آب زیرزمینی محسوب می شود.

خاک

در استان قزوین با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط طبیعی و نوع سازند زمین شناسی انواعی از خاک ها وجود دارد که برخی از آنها برای زراعت، باغداری و نیز مراتع و برخی دیگر به علت اهمیت کم زیستی برای احداث واحدهای صنعتی و نیز به عنوان مواد اولیهٔ صنایع مناسب اند.

انواع خاک های استان را به صورت زیر می توان طبقه بندی کرد:
1 خاک های ناحیۀ کوهستانی: این خاک ها در اراضی دامنهٔ کوه ها با شیب نسبتاً زیاد پراکنده شده اند و از سنگ های آهکی
و آذرین بیرونی و دگرگونی با عمق کم تشکیل شده اند. و بیشتر در نواحی شمال، غرب و جنوب استان گسترش یافته اند.
2 خاک های ناحیۀ کوهپایه ای: این نوع خاک ها از مواد آهکی و سنگریزه به وجود آمده و نسبتاً عمیق اند و در حاشیهٔ شمال و غرب دشت قزوین دیده می شوند.
3 خاک های نواحی همواردشت: این خاک از آبرفت های ریزدانه با رسوب گذاری رودهای شمالی دشت قزوین و خر رود به وجود آمده است. این نوع خاک عمیق با بافت ریز، از مستعدترین اراضی کشاورزی استان محسوب می شود و با نام دشت سیلتی قزوین به صورت نعلی شکل، دشت را در بر گرفته اند.

4 خاک های شور و قلیایی: این نوع خاک های عمیق دارای بافت سنگین است و شوری و درجهٔ قلیایی بالایی دارد و در اراضی کم شیب و به طور عمده در انتهای حوضهٔ سفلی رودخانهٔ خر رود و در جنوب شرق استان در محدوده ای به نام باتلاق نمکزار مشاهده می شود.

پوشش گیاهی

اشکال متنوع ناهمواری و شرایط مختلف آب و هوایی و خاک موجب شکل گیری انواع پوشش گیاهی در استان شده است که می توان آن را به دو بخش عمدهٔ جنگل و مرتع تقسیم کرد.

جنگل
مساحت کل جنگل های استان حدود 28000 هکتار برآورد شده است که شامل جنگل انبوه، نیمه انبوه و تنک و دست کاشت است. عمده ترین عرصه های جنگلی در مناطق کوهستانی شمال، شمال شرقی و شمال غربی به صورت توده های انبوه و نیمه انبوه از درختان ارس (سرو کوهی)، بلوط و بنه (پسته وحشی) دیده می شود. شش تیپ غالب در جنگل های استان به شرح زیر وجود دارد که از میان آنها گونه های جنگلی بلوط، ارس و تاغ از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است.
1 جنگل بلوط: این جنگل با مساحت 7500 هکتار بزرگترین گونه جنگلی استان محسوب می شود که اغلب در بخش طارم سفلی دیده می شود و گونه هایی نظیر افرا، ازگیل، آلبالو و زالزالک در کنار آنها دیده می شود.

2 جنگل ارس: این گونه با مساحت 5100 هکتار در ارتفاعات مرزی با استان های گیلان و مازندران در بخش های الموت غربی و الموت شرقی و برخی از مناطق طارم دیده می شود. مهم ترین گونه های همراه آن سیب، انار و گلابی جنگلی است.

3 جنگل تاغ: این جنگل ها در شوره زارهای دشت قزوین، در شرق شهرستان بوئین زهرا و بخش های جنوبی آبیک به صورت توده های نسبتاً متراکمی با مساحت حدود 2400 هکتار وجود دارد.

4 جنگل بادام: این جنگل با وسعت 940 هکتار در مناطق شمالی استان در بخش های الموت غربی و طارم سفلی وجود دارد.
5  بنه (پستۀ وحشی): در بخش های مرکزی شهرستان قزوین با مساحت حدود 270 هکتار جنگل بنه وجود دارد.
6  جنگل سیاه تلو (نوعی درختچه تیغ دار): در الموت شرقی در محدوده ای با وسعت 730 هکتار انبوهی از این جنگل وجود دارد.

جنگل های دست کاشت (پارک های جنگلی): در بوستان هزار هکتاری باراجین واقع در شمال شهر قزوین (با گونه های سرو نقره ای، آسماندار، اقاقیا و…) و حاشیهٔ راه های ارتباطی قزوین  تاکستان، قزوین  زنجان و آزاد راه تهران و منطقهٔ فتح آباد بوئین زهرا این جنگل ها ایجاد شده اند.

مراتع

در حال حاضر، وسعت مراتع استان حدود 850000 هکتار است که گونه های غالب آن شامل درمنه، خارشتر، علف شور، گون، اسفناج وحشی، بومادران، بابونه و … است.  مراتع را بر اساس تولید علوفهٔ خشک در سال، به سه گروه خوب، متوسط و ضعیف تقسیم می کنند. مراتع خوب و متراکم استان عمدتاً در ارتفاعات شمالی و مناطق کوهستانی آوج قرار دارند. مراتع متوسط و نیمه متراکم که بیشترین وسعت استان را به خود اختصاص داده است، همانند کمربندی در مرز بین زمین های زراعی دشت قزوین و مراتع خوب قرار دارد. مراتع فقیر اغلب در مناطق شرقی و در حاشیهٔ اراضی بیابانی فتح آباد بوئین زهرا و مناطقی که به اراضی زراعی و صنعتی اختصاص یافته اند واقع شده است.

تنگناهای مراتع استان
1 وجود خاک های شور و بیابانی در قسمت جنوب شرقی که سبب ایجاد مراتع ضعیف می شود.
2 تغییر کاربری اراضی مرتعی به صنعت و کشاورزی
3 آفات و بیماری های مختلف در مراتع )مانند حملهٔ ملخ ها و …(
4 بروز آتش سوزی به خصوص در فصل خشک
5  برداشت غیراصولی و بی رویه از معادن
6  توجه نکردن به ویژگی های زیست محیطی در احداث راه های ارتباطی
7 بروز خشکسالی های مکرر

نام شهرستان وسعت مراتع (هکتار)
قزوین 36581
بوئین زهرا 323863
البرز 1286
تاکستان 18849
آبیک 4996

بیابان ها

سطح بیابان های استان حدود 29000 هکتار برآورد شده که حدود 6000 هکتار در محدودهٔ منجیل و 23000 هکتار در محدودهٔ شهرستان بوئین زهرا واقع شده است. منطقۀ بیابانی )تپه های ماسه ای روان( حاشیۀ دریاچۀ سدّ منجیل: این محدودهٔ بیابانی دارای مشکلات زیر می باشد:

•  سطح وسیع حوضه و قرار داشتن آن در محدودهٔ چند استان
•  عدم دسترسی به بستر سد
•  عدم احداث سدهای رسوب گیر
•  نوسان شدید آب ورودی و حجم زیاد رسوبات ریزدانه
•  وجود باد شدید که باعث عدم استقرار نهال ها، تبخیر شدید و نوسان شدید رطوبت خاک می شود.

ازجمله فعالیت های اجرایی در این منطقه جهت بیابان زدایی، احداث بادشکن زنده با گونه های تاغ، گز، قره داغ و صنوبر و نیز احداث دیوارهای سنگی است. منطقۀ بیابانی واقع در محدودۀ شهرستان بوئین زهرا شوره زار مرکزی قزوین، زیست بومی ویژه است. شوری خاک در انتهای آن حدود ده برابر شوری دریای خزر و 7 تا 8 برابر شوری آب خلیج فارس است. برخی از دلایل این شوری را می توان در موارد زیر یافت:

•  کاهش سطح آب های زیرزمینی دشت در 40 سال اخیر تا حدود 28 متر
•  عدم خروج آب از دشت به علت کمی آب رودهای خر رود، حاجی عرب و ابهررود و خارج نشدن نمک از منطقه
  
•  به علت گرابن بودن دشت قزوین و جنس رسوبات آن (تناوب شن، ریگ، رس، سیلت) حرکت آب به کندی انجام شده و سبب
  بالا آمدن سطح آب و باتلاقی و شور شدن آن در جنوب شرق دشت شده است.

زیست بوم های حفاظت شده استان
سازمان محیط زیست، جهت حفاظت و جلوگیری از تخریب منابع و قابلیت های بالقوه موجود در آنها و بهره برداری پایدار برای نسل های آینده، مناطقی را تحت عنوان مناطق حفاظت شده، شکار و تیراندازی ممنوع مورد حمایت و مدیریت قرار می دهد.
1 منطقۀ حفاظت شده باشگل: این منطقه با قابلیت های اکوسیستمی برجسته و منحصر به فرد در مساحتی بالغ بر 25000 هکتار در 8 کیلومتری شمال غرب شهر تاکستان در محدودهٔ دهستان قاقازان از بخش مرکزی شهرستان تاکستان واقع شده است. مهم ترین گونه های جانوری آن پستاندارانی نظیر گرگ، آهو، قوچ و میش و …، پرندگانی مانند عقاب طلایی، کبک، هدهد و … و نیز انواع خزندگان و دوزیستان است. پوشش گیاهی این منطقهٔ حفاظت شده از نظر فرم رویش، ایرانی  تورانی است و تنوع بسیار و از نظر دارویی و ذخیرهٔ ژنتیکی اهمیت خاص دارد . منطقهٔ حفاظت شده باشگل دارای چشم انداز های طبیعی بی نظیری از زیستگاه های کوهستانی تپه ماهوری و دشتی است که در فصول مختلف دیدنی است. رویش یکپارچهٔ شقایق در برخی نواحی منطقه در فصل بهار در کنار اثر باستانی قز قلعه، نشان دهندهٔ قابلیت بالای منطقه در جذب اکوتوریسم (طبیعت گردی) است.

2 منطقۀ شکار و تیر اندازی ممنوع الموت: این منطقه با وسعت حدود 118000 هکتار در بخش
کوهستانی شمال شرقی شهرستان قزوین واقع شده است و به سبب برخورداری از وسعت کافی و تنوع زیستی موقعیت بوم شناختی ویژه ای دارد. تعداد زیادی از پستانداران (گرگ، روباه، بز کوهی، خرس قهوه ای و …) و پرندگان (کبک، تیهو و عقاب و …) و خزندگان، دوزیستان و انواع ماهی ها (قزل آلای رنگین کمان و اردک ماهی و …) در این منطقه شناسایی شده اند. مهم ترین گونه های گیاهی منطقه عبارت اند از: ارس، بادام کوهی، زالزالک، زرشک و … سیمای طبیعی منطقهٔ الموت با چشم انداز های بسیار متنوع، موقعیت مناسبی را برای جلب گردشگر فراهم کرده است. دریاچهٔ اوان و قلعهٔ تاریخی در این منطقه، سالانه پذیرای تعداد زیادی از علاقه مندان به طبیعت و جلوه های باستان شناسی است.
3 منطقۀ شکار و تیراندازی ممنوع طارم سفلی: از مناطق اکوسیستمی برجسته در استان قزوین، منطقهٔ کوهستانی طارم سفلی است که با وسعت تقریبی 47000 هکتار در شمال غرب شهرستان قزوین و هم مرز با استان های گیلان و زنجان قرار دارد؛ طارم سفلی با داشتن تعداد زیادی از انواع پرندگان (کبک، تیهو و عقاب طلایی و …) و پستانداران (پلنگ، خرس قهو ه ای و…) و خزندگان و دوزیستان (مار آتشی، یله مار و …) و گونه های آبزی و ماهی ها (کولی، سیاه ماهی و …) زیستگاه مناسب جهت زیست جانوران به شمار می رود. مهم ترین گونه های گیاهی آن را می توان جنگل های بلوط و ارس و … را نام برد. منطقهٔ طارم سفلی با برخورداری از شرایط آب و هوایی مطلوب و وجود دره های عمیق و چشم اندازهای جنگلی و نیز وجود قلاع تاریخی از قابلیت توریستی بالایی برخوردار است که متأسفانه ناشناخته باقی مانده است.

جغرافیای انسانی استان قزوین

تقسیمات سیاسی استان

استان قزوین به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز خود، همواره از تمدنی کهن برخوردار بوده و به این دلیل هم از استان های مهم ایران به لحاظ جغرافیایی، فرهنگی و تاریخی به شمار می آید. این استان از سال 1376 در نقشهٔ تقسیمات سیاسی ایران شکل گرفته است و براساس آخرین تقسیمات سیاسی در حال حاضر دارای 5 شهرستان، 19 بخش، 25 شهر، 49 دهستان و 1194 آبادی است.

فهرست شهرستان های استان قزوین

ردیف	نام شهر	شهرستان	جمعیت	رتبه در شهرستان
۱	قزوین	قزوین	۵۶۶٬۷۷۳	۱
۲	تاکستان	تاکستان	۱۷۲،۹۴۹	۱
۳	الوند	البرز	۶۹٬۳۳۳	۱
۴	اقبالیه	قزوین	۴۹٬۲۳۰	۲
۵	آبیک	آبیک	۹۳،۸۴۴	۱
۶	محمدیه	البرز	۴۱۷۶۶	۲
۷	بیدستان	البرز	۲۰٬۱۱۰	۳
۸	محمودآباد نمونه	قزوین	۱۹٬۶۶۹	۳
۹	بویین‌زهرا	بویین‌زهرا	۱۶۴،۷۲۳	۱
۱۰	شال	بویین‌زهرا	۱۵٬۱۰۴	۲
۱۱	اسفرورین	تاکستان	۱۲٬۱۰۴	۲
۱۲	آبگرم	آوج	۱۱۸۲۶	۱
۱۳	دانسفهان	بویین‌زهرا	۸٬۶۸۷	۳
۱۴	ضیاءآباد	تاکستان	۸٬۳۸۵	۳
۱۵	خرمدشت	تاکستان	۶٬۱۹۲	۴
۱۶	نرجه	تاکستان	۵٬۰۷۱	۵
۱۷	سگزآباد	بویین‌زهرا	۴٬۹۵۳	۵
۱۸	ارداق	بویین‌زهرا	۴٬۸۳۲	۶
۱۹	آوج	آوج	۳٬۶۹۵	۲
۲۰	خاکعلی	آبیک	۳٬۱۴۶	۲
۲۱	معلم‌کلایه	قزوین	۲٬۱۹۶	۴
۲۲	کوهین	قزوین	۱٬۳۹۸	۵
۲۳	رازمیان	قزوین	۹۶۵	۶
۲۴	سیردان	قزوین	۴۶۲	۷

استان قزوین، استانی تازه تأسیس با سابقهٔ بیش از یک دهه بوده است که قبل از تبدیل شدن به استان در سیر تقسیمات کشوری، دگرگونی های زیادی داشته است. این استان قبل از تأسیس، شهرستان قزوین بوده است که تابعیت چندین استان را قبل از استان شدن خود داشته است. سابقهٔ شهرستان قزوین به شکل ابتدایی، طبق قانون تقسیمات کشوری به سال ١٣١٦شمسی بر می گردد که تابع استان یکم بوده و شامل شهرستان های زنجان، قزوین، ساوه، سلطان آباد، رشت و شهسوار بوده است. در تغییرات بعدی تقسیمات کشوری ایران، شهرستان قزوین زیر مجموعه استان زنجان شده و تا سال ١٣٧٤بخشی از این استان بوده است. با تغییرات سیاسی اداری در سال ١٣٧٥ این شهرستان از استان زنجان جدا شده، و تابع استان تهران شد. سرانجام با تصویب مجلس شورای اسلامی استان قزوین به عنوان بیست و هفتمین استان کشور در سال ١٣٧٦ در عرصهٔ سیاسی ایران شکل گرفت و با گذشت زمان هم تقسیمات داخلی سیاسی این استان تکمیل شد.

شیوه های زندگی در استان

الف) زندگی شهری
جمعیت شهری استان در سال 1385 ، معادل 777975 نفر بوده است که در حال حاضر در 25 شهر استان سکونت دارند.با مقایسهٔ جمعیت شهری و روستایی استان قزوین می توان گفت که استان قزوین از نظر درصد جمعیت شهرنشین بالاتر از متوسط کشور است؛ که به همین دلیل جدول زیر، نشان دهنده سهم هر یک از شیوه های زندگی شهری و روستایی استان است.

در حال حاضر در استان قزوین 25 شهر وجود دارد که بیشتر این شهرها بعد از شکل گیری استان به دلیل رشد جمعیت به وجود آمده اند. البته شهرهای استان از نظر پراکندگی و تعداد جمعیت خصوصیات متفاوتی دارند که نقشه و جدول صفحه بعد مشخصات آنها را نمایش می دهد.

مهم ترین و پرجمعیت ترین شهرهای استان در دشت قزوین تمرکز یافته و کمترین شهرها هم در ناحیهٔ کوهستانی پراکنده شده اند. همچنین نقشهٔ فوق نشان دهندهٔ اهمیت حوزه نفوذ شهر قزوین در تمرکز جمعیت شهری و ایجاد شهرهای جدید در حاشیهٔ مرکز استان است.

ب) زندگی روستایی
در استان قزوین همانند دیگر نقاط ایران، استقرار و شکل گیری روستاها به عوامل متعدد طبیعی وابسته بوده است و به همین جهت، در استان قزوین دو شکل از روستاها ایجاد شده که عبارت اند از: روستاهای متمرکز و روستاهای بینابین. البته باید اشاره کرد که از نظر موقعیت جغرافیایی محل شکل گیری هر یک از روستاهای اشاره شده با یکدیگر متفاوت بوده است. بیشتر روستاهای دشت از نوع متمرکز می باشد، ولی در نواحی کوهستانی استان روستاهای پلکانی ودرمواردی روستاهای بینابین مشاهده می شود. آبادی های استان از نظر تعداد در شهرستان ها متفاوت بوده و براساس شهرستان های قزوین و البرز به ترتیب بیشترین و کم ترین تعداد آبادی را به خود اختصاص داده اند که این امر نشان دهنده جمعیت و وسعت هریک از شهرستان های ذکر شده در استان می باشند.

جمعیت استان

براساس نتایج سر شماری عمومی سال ۱۳۸۵، جمعیت استان قزوین ۱۱۴۳۲۰۰ نفر برآورد شده است. از این تعداد ۵۵۹۳۳۰ نفر را زنان و ۵۸۳۸۷۰ نفر را مردان تشکیل می دهند که در رتبه بندی جمعیتی 31 استان کشور رتبه 21 را دارد. بر این اساس بیشترین جمعیت استان قزوین در مناطق شهری و کمترین جمعیت در مناطق روستایی استان قزوین ساکن بوده اند. همچنین در سال 1385 از کل جمعیت ساکن در استان قزوین 51 درصد را مردان و 49 درصد را زنان به خود اختصاص داده اند.

ویژگی های فرهنگی استان قزوین

آداب و رسوم مردم استان قزوین

استان قزوین به عنوان یکی از استان های کشور، از نظر فرهنگی دارای خصوصیات ویژه ای است که شایان توجه است. استان قزوین به واسطهٔ موقعیت خاص جغرافیایی، به لحاظ فرهنگی دارای مردمی با شیوه های متنوع زندگی، نگرش و برقراری ارتباط است که مطالعه و درک واقعی و عمیق این شیوه ها، برای تبدیل شدن ما و دیگران به شهروندانی آگاه و با احساس مسئولیت در مقابل یکدیگر کمک شایان توجهی به ما می نماید.

•  وجودپیشینهٔ ده هزار سالهٔ سکونت
•  استقرار اقوام و نژادهای مختلف
•  وجود موزه های قزوین به عنوان یکی از غنی ترین موزه های کشور با بیش از 2500 اثر نفیس از استادان ایران و جهان
•  وجود معادن و در نتیجه شکل گیری گروه معدن چیان
•  گذر جادهٔ پر اهمیت ابریشم
•  قرار گرفتن در مسیر تردد اقوام و جوامع مختلف
•  دین مداری مردم قبل و بعد از اسلام   
  
•  امام زاده ها و مساجد                                                                                                                
•  سابقهٔ بیش از نیم قرن پایتختی
•  علما، شعرا، ادبا و اندیشمندان و هنرمندان فراوان
•  همزیستی مسالمت آمیز چند صد ساله با ارامنه
•  رواج زبان های متنوع و باستانی
•  استقرار صنایع بزرگ در استان
•  پایتخت خوشنویسی ایران
•  قلاع بزرگ
•  آرامگاه های بزرگان (شهدا و حکما)
•  آثار باستانی منحصر به فرد
• وجود قدیمی ترین خیابان ایران در شهر قزوین (سپه)

و موارد فراوان دیگری از این دست، باعث غنای فرهنگ مردم استان شده اند که در ادامه در مورد برخی از این عوامل در سه قالب زبان، آداب و رسوم و هنر و صنایع دستی به توضیح بیشتری می پردازیم.

زبان و گویش

زندگی اجتماعی از ارتباط و تعاملات اجتماعی شکل می گیرد که براساس آن، نیاز های خود و دیگران را برطرف می سازیم. یکی از مهم ترین ابزارهای برقراری ارتباط، زبان است که در مناطق مختلف کشور و از جمله استان ما تنوع بسیاری از نظر گویش دارد. در واقع زبان یکی از عوامل مهم فرهنگی است. اگر ما فرهنگ را تلفیقی از اندیشهٔ اقوام مختلف بدانیم باید به این امر مهم توجه کنیم که اندیشهٔ هر قومی در زبان آن قوم جاری و ساری می شود. رواج گویش ها و لهجه های متنوع در این استان، برغنای فرهنگی آن افزوده است؛ در واقع تعدّد زبان ها نشان دهندهٔ تعدّد اندیشه هاست و این تنوع گسترده و گوناگون زبانی  لهجه ای، روایتگر ایام پر فراز و نشیب و تلخ و شیرین گذشتهٔ تاریخ مردمان این منطقه است.در استان قزوین بیش از دوازده زبان، گویش و تعداد زیادی لهجه وجود دارد که عبارت اند از:

• فارسی
• تاتی
• ترکی
• الموتی
• گیلکی
• لری
• کردی
• لکی
• مراقی (مراغی)
• رودباری
• دیلمی
• تاجیکی
• رو مانویی (رومانلویی)

لهجۀ قزوینی: لهجهٔ قزوینی گویش متداول مردم شهر قزوین است، مردم قزوین در محاورات خود بسیاری از لغات فارسی باستان را مورد استفاده قرار می دهند. سیاح دورهٔ صفوی؛ اولئاریوس دربارهٔ لهجهٔ مردم قزوین در سفرنامهٔ خود چنین می نویسد: زبان آنها گرچه فارسی است، ولی لهجهٔ خاصی دارند که فارسی زبانان آن را متوجه می شوند. فارسی قزوینی را مردم بسیاری از روستاهای استان به عنوان زبان فارسی و میانجی برای خود برگزیده اند و در مواجه با فارسی زبانان این گونه سخن می گویند.

زبان تاتی
براساس اطلس زبان های ایران، استان قزوین مهم ترین منطقهٔ زبان تاتی به شمار می آید با وجود اینکه در سه کشور دیگر و 16 استان ایران این گویش وجود دارد، ولی بیشترین گویشوران آن در استان قزوین زندگی می نمایند. این زبان در قالب گویش های متفاوت در مناطق مختلفی از استان خصوصاً در بخش های شمالی، جنوبی و مرکزی رایج است. پژوهشگران و زبان شناسان «تاتی » را بازماندهٔ زبان مادها می دانند که تاکنون در میان گروه هایی که نیرو و استقلال فکری بیشتری داشته اند دوام یافته است. زبان تاتی بین مردم بومی شهرهای تاکستان، شال، اسفرورین، دانسفهان و سگز آباد و برخی روستاهای استان متداول است.

زبان رومانو
در جنوب شرقی شهر قزوین به فاصلهٔ تقریبی 35 کیلومتر، در روستای زرگر از توابع شهرستان آبیک به زبانی تکلم می کنند که گویشوران آن، زبان خود را یونانی و رومانیایی و نام زبان خود را نیز رومانو یا رومانلو می دانند و می نامند. البته مردم منطقه به آن زرگری می گویند. این زبان از زبان های باستانی و بی همتا در کشور بوده و گویشوران آن دو زبان فارسی وترکی را نیز می دانند.

آداب و رسوم

در بین مردم استان آداب و رسوم متنوعی دیده می شود که برگرفته از دین مبین اسلام، آیین ها و آداب رایج در کشور عزیزمان و موقعیت خاص جغرافیایی است. البته رنگ و بوی مذهبی در بیشتر هنجارها و عملکردهای مردم قابل تشخیص بوده و همین امر استان قزوین را به استانی مذهبی تبدیل و در سطح کشور مشهور کرده است. انواع مراسم و آیین ها در استان دیده می شود که به ذکر نام تعدادی از آنها و توضیح در مورد برخی از آن می پردازیم.

•  بزرگداشت ایام مذهبی چون نیمه شعبان، اعیاد فطر، قربان و غدیرخم
•  عزاداری در ماه های محرم و صفر و شهادت سایر ائمهٔ اطهار
•  تعزیه خوانی
•  مراسم عید باستانی نوروز، چهارشنبه سوری، سیزده بدر، نوروزی خوانی
•  شب چله (شب یلدا)
•  بازی های محلی
•  شیوه های برگزاری مراسم ازدواج
•  لباس های محلی (نوع پوشش مردم)
•  ضرب المثل ها (داستان زدها)
•  ادبیات عامیانه (فرهنگ عامه)
•  سمنوپزان
•  عزاداری برای درگذشتگان
•  سوغاتی ویژهٔ استان
  

•  پخت انواع شیرینی های مخصوص منطقه مانند باقلوا
  

•  پنجاه بدر (طلب باران یا شکرگزاری)
•  سفره های نذر
•  جشن برداشت محصولاتی چون فندق، انگور، زغال اخته، گیلاس، برنج، انار و زیتون
•  یی ما (یا اماما)
•  فرهنگ اسب سواری
•  معماری
•  رواج تقویم قمری
•  مسجد مدرسه
•  عمارت های مختص زنان
•  برپایی تاق نصرت
•  جشن تیرگان
• و بسیاری از آداب و رسوم دیگر.

بنای مسجد  مدرسه
ساخت این نوع عمارت ها را به ویژه در شهر قزوین بسیار می توان دیدکه نشان از وسعت دید مردم قزوین دارد و اینکه دین و علم را در کنار یکدیگر می پسندیده اند و مدرسه و مسجد را در کنار هم بنا نموده تا در واقع توازن مسائل پرورشی و آموزشی مراعات شده باشد و دانش آموزان ضمن تحصیل علوم به مسائل مذهبی خویش نیز رسیدگی کافی داشته باشند. از جمله این عمارت ها می توان به مسجد و مدرسهٔ صالحیه، شیخ الاسلام و سردار اشاره کرد.

عمارت های مختص زنان
در شهر قزوین از گذشته، مساجد و آب انبارهای ویژه ای برای بانوان ساخته شده است که شاید در کشور و حتی جهان اسلام بی نظیر باشد و این نشان از رعایت مسائل مذهبی و ایجاد فضای امن برای زنان دارد. از جملهٔ این گونه بناها می توان به مسجد ملاباجی، زبیده خاتون و حلیمه خاتون اشاره کرد. عزاداری روز دوازدهم محرم (سوم امام حسین علیه السلام) براساس روایات، بعد از واقعهٔ کربلا با تهدید (یزید بن معاویه) کسی جرأت دفن اجساد مطهر یاران با وفای امام حسین (ع) را نداشت تا اینکه زنان طایفهٔ بنی اسد جمع شده و به دفن پیکر مطهر شهدا پرداختند. این واقعه در روز دوازدهم ماه محرم اتفاق افتاد به همین خاطر زنان قزوینی همه ساله در این روز با دست گرفتن بیل و کلنگ و پیکرهای نمادین از مسجد قدیمی حضرت علی اکبر (ع) به سوی امام زاده حسین (ع) حرکت کرده و به سینه زنی و نوحه خوانی می پردازند.

پنجاه بدر(طلب باران یا شکرگزاری)
مردم شهر قزوین در یک رسم دینی  آیینی در روز نوزدهم اردیبهشت یعنی پنجاهمین روز سال به صورت خانوادگی به مصلای شهر رفته و به دعا و راز و نیاز می پردازند و سپس به دامن طبیعت و اطراف شهر می روند. در این آیین ارتباط صادقانه و خالصانه با خداوند بزرگ مشاهده می شود. معمولاً بزرگترها به نماز ایستاده و طلب باران می کنند یا به خاطر بارش باران شکرگزاری می نمایند این مراسم از آیین های منحصر به فرد در استان قزوین است. همچنین مراسم تعزیه و بازی های محلی نیز در این روز انجام می شود. مردم با عصرانه های محلی مانند دیماج، آش دوغ و آش رشته از هم پذیرایی می کنند.

سمنو پزان
مراسم سمنو پزان یکی از مراسم ویژه مردم قزوین است که به ثبت میراث معنوی نیز رسیده است. این مراسم در محله های قدیمی شهر اجرا شده و مردم به شکل گروهی همراه بزرگان محل به پختن سمنو می پردازند و در سفره های عید نوروز از آن استفاده می نمایند.

مراسم شب چله
مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین کهن را با رفتن به خانهٔ بزرگ ترها به پا می دارند، به عقیدهٔ بزرگ ترها صرف میوه های مختلف خشک و تر و میوه های سرخ فام همراه با خوراکی های دیگر شگون داشته و زمستان پر برکتی را نوید می دهد. در شب چله بیشتر مردم استان با خوردن سبزی پلو با ماهی و هندوانه، انار و انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشکل گشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را انجام می دهند. یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا فرستادن «خونچه چله » از سوی داماد به عنوان هدیهٔ زمستانی برای نامزد خود است در این خونچه برای عروس؛ پارچه، جواهر، کله قند و چند نوع میوه مثل گلابی، به، هندوانه، خربزه، سیب با تزئینات خاصی فرستاده می شود.

جشن انار
مردم بخش طارم و الموت غربی اواخر شهریور یا اوایل مهرماه در یک روز معین، دسته جمعی به مزارع انار می روند و با نواختن دایره یا سُرنا و دُهُل، چیدن انار را شروع می کنند. تا پیش از این مراسم کسی به چیدن انار نمی پردازد.

جشن انگور
در آن قسمت از مناطق استان که باغ های تاک فراوان وجود دارد به ویژه در شهر تاکستان در شهریور ماه جشن برداشت انگور بین باغداران برپا می گردد و مردم به شادی پرداخته و بعد از آن شروع به برداشت محصول می نمایند. در این جشن علاوه بر اجرای موسیقی بومی و سرودهای محلی از پدید آورندگان مرغوب ترین انگور، بیشترین انگور و نو آوران در کاشت، داشت و برداشت انگور تقدیر می شود.
جشن فندق
الموت غربی، از مناطقی است که بیشتر به کشت فندق اختصاص دارد. در بسیاری از روستاهای این ناحیه؛ در اواسط مرداد ماه جشن فندق برپا می شود. اهالی روستاها در روز معینی با هم به مزارع می روند. در ابتدا شخصی به خواندن اشعاری پرداخته و دیگران تکرار می کنند و سپس همه شروع به چیدن فندق می کنند.

جشن تیرگان
این جشن در روز سیزدهم تیرماه که همان جشن تیرگان ایران باستان است برپا می شود. به این ترتیب که شخص خوش قدم و خوش یمنی صبح زود به خانه دعوت می شود تا با تکه چوبی به کیسه های گندم، آرد، حبوبات و … بزند تا به آنها برکت بدهد او همچنین با چوب به اعضای خانواده نیز زده تا سلامت بمانند، در حین انجام مراسم کسی نباید صحبت کند. در این روز پاشیدن آب را به یکدیگر خوش یمن می دانند. در شب این روز نیز مراسم شال اندازی انجام می شود.
چمچه خاتون
یکی از آدابِ طلبِ باران در استان ما مراسم چمچه خاتون است که در این مراسم، در ظرفی آب می ریزند و به پشت بام می برند و با یک چمچه کم کم آب را به طرف آسمان می پاشند و در نهایت آب از ناودان به پایین ریخته می شود و این گونه طلب باران می کنند.

کوسه گلین (کوسن گلین)
خشکسالی از قدیمی ترین مشکلات ایران زمین است. ایرانیان برای مبارزه با این خطر طبیعی علاوه بر کارهای عملی مانند حفر قنات و ساختن آب انبار، دست به یک سری مناسک اعتقادی نیز می زنند که مراسم کوسه گلین از آن جمله است. در این استان، این مراسم به شیوه های مختلفی انجام می شده است که در یکی از شیوه ها؛ پیرزنی با پارچه و لباس های کهنه عروسکی درست کرده، آن را در دست گرفته و در کوچه ها به راه می افتد و بچه ها نیز پشت سر او حرکت می کنند آنها به هر خانه که می رسند صاحب خانه از وسایل تهیهٔ آش مانند نخود، رشته و … مقداری به ایشان می دهد و سپس آش می پزند و بین اهالی توزیع می نمایند و معتقدند که پس از آن باران خواهد بارید.
سفره های نذر
زنان تمام شهرها و روستاهای استان تقریباً در تمام ایام سال در منازل، حسینیه ها، تکایا و امام زاده های موجود در محلات سفره های نذری پهن کرده و در آنها بسته به مناسبت ایام به قرائت قرآن، احکام، روضه خوانی برای ائمه اطهار و امر به معروف و نهی از منکر می پردازند و با این شیوه، دین مداری در تمام خانواده ها به واسطهٔ زنان و دختران ریشه دارتر و گسترده تر می شود.

یِی ما (یا اماما)
یِی ما مراسمی است که مردم شهرها و روستاهای مختلف استان به ویژه مردم شهر تاکستان در صبح روز عاشورا انجام می دهند به این شیوه که مردم دور علم بزرگی حلقه زده و با یک دست کمربند یکدیگر را گرفته و شروع به چرخیدن کرده و با قرائت اشعار و مرثیه به شکل دایره ای به سینه زنی و عزاداری می پردازند. همان طور که گفته شد آیین های متنوعی در استان وجود دارد که در این قسمت فقط به توضیح برخی از آنها پرداخته شد و تعدادی از آنها نیز در کل کشور رواج دارد که نیازی به توضیح نیست.

پوشش محلی
یکی از ویژگی های فرهنگی هر جامعه پوشش و لباس مردم است. در گذشته انسان ها از طریق لباس مورد شناسایی قرار گرفته و هویت خود را به دیگران نشان می دادند. با نگاه به گذشته ارتباط بین پوشش و موقعیت جغرافیایی منطقه و تأثیر متقابل آنها جلوهٔ نمایان تری می یابد از نیم قرن اخیر این تأثیر دستخوش دگرگونی شده و شاهد روز افزون یکنواختی پوشش، نه در سطح ملی بلکه در سطح جهانی هستیم. الگوهای پوششی از آن سوی مرزها بقایای پوشش محلی را به نابودی می کشاند. دراستان قزوین پوشش مردم در مناطق شهری فاقد خصوصیت محلی است، ولی پوشش مناطق روستایی دارای خصوصیت محلی و قومی است. در این مناطق مردان لباس محلی بر تن داشته که امروزه مورد استفاده قرار نمی گیرد، ولی در برخی مناطق زنان بزرگسال و مسن لباس سنتی محل خود را برتن دارند.

هنر و صنایع دستی
پیشینهٔ کهن سکونت انسان در این منطقه و وجود اقوام مختلف و الهام گیری از طبیعت، موجب شده که این استان، یکی از استان های مطرح کشور در زمینهٔ هنر و صنایع دستی باشد. سابقهٔ نه هزار سالهٔ سکونت در تپه های زاغه، قبرستان، قره تپه واقع در سگزآباد بوئین زهرا سبک خاصی از پخت و طراحی سفال را در زمان های گذشته به وجود آورده اند که امروزه کارشناسان فن این شیوه را به عنوان سفال سبک زاغه می شناسند.

• از تولیدات صنایع دستی استان قزوین می توان به موارد زیر اشاره کرد.
  
•  رودوزی های سنتی شامل: منجوق دوزی (نم نم دوزی)، سرمه دوزی
  
•  بافته های داری: قالی بافی و گلیم بافی
•  نساجی سنتی: جاجیم، چادرشب، پن بافی، موج بافی، ایزار (چادر بزرگ رنگارنگ)
  
•  تزئینات چوبی: منبت، معرق، مشبک، گره چینی، قواره بری، ساخت آلات موسیقی و حصیربافی
  
•  فلز کاری: کنده کاری روی فلز، زره بافی، قلم زنی، مس گری، چلنگری
  
•  تزئینات مربوط به معماری: آجرکاری، آینه کاری، مقرنس، کاشی کاری، گچ بری
  
•  حجم سازی: حجم های چوبی، حجم های فلزی
  
•  تراش: تراش شیشه، تراش سنگ
  
•  صنایع دستی کاغذی: تذهیب، نگارگری
  
•  نقاشی: نقاشی روی چوب، نقاشی روی گچ، نقاشی روی صدف، نقاشی زیر لاکی، نقاشی روی سفال

قالی بافی
قالی بافی به صورت روستایی و ذهنی بافت از دیر باز در استان رایج بوده است و در زمان پایتختی قزوین، مورد توجه ویژه قرار گرفته و از اهمیت بالایی برخوردار بوده و با شروع به کار دو کارخانهٔ قالی بافی در سال 1309 در قزوین این صنعت به اوج شهرت خود در منطقه رسید.

گلیم بافی
بافت گلیم در مناطق مختلف استان با ویژگی های خاص خود شامل نقوش و طراحی های محلی و بومی و رنگ های خاص آن منطقه صورت می پذیرد.
موج بافی
این صنعت دستی زیبا از نظر ظاهری طرح و نقش شباهت بسیاری با چادر شب دارد و عموماً طرح ها حالت چهار خانه دارند. اما برخلاف چادر شب که از نخ پنبه ای در بافت آن استفاده می شود. در بافت موج که حالتی ضخیم تر دارد از نخ های پشمی استفاده می شود.
خوشنویسی
قزوین را پایتخت خوشنویسی کشور دانسته اند که این نام گذاری به منظور پاسداشت مقام هنرمندان و استادان برجستهٔ خوشنویسی و ظهور خوشنویسان بزرگ در استان و نیز سهم هنرمندان قزوینی در ارتقای هنر خوشنویسی صورت پذیرفته است. از استادان بزرگ خوشنویسی استان می توان به «میرعمادحسنی سیفی قزوینی » (1024 هجری قمری) معاصر شاه عباس صفوی اشاره کرد که هنوز پس ازگذشت نزدیک به چهارصد سال الهام بخش خوشنویسان کشوراست. وی خط نستعلیق را به اوج زیبایی و شکوه خود رساند. در دامان میرعماد بزرگانی همچون نورالدین لاهیجی، عبدالجبار، ابوتراب اصفهانی، نورای اصفهانی، عبدالرشید، میر ابراهیم و گوهرشاد پرورش یافتند.از دیگر بزرگان خوشنویسی استان می توان به محمد حسین عمادالکتاب (1315 هجری شمسی) استاد ابوالحسن محصص مستشار قزوینی  که خوشنویسی قزوین به دست ایشان زنده شد ، عبدالمجید طالقانی، زین العابدین، میر حسین و میرزا غلامرضا را نام برد.
موسیقی
موسیقی رایج در شهر قزوین تفاوت چندانی با موسیقی دستگاهی ایران ندارد. در گذشته آوازها و دستگاه ها در مکتب قزوین اجرا می شد که متأسفانه امروزه فراموش شده است. این مکتب تا اواخر دوران قاجاریه رایج بود در آن زمان، اقبال آذر که از استادان مسلم آواز ایران به حساب می آید از قزوین به شهر تبریز مهاجرت کرد و در آن جا مکتب دیگری را پایه گذاری کرد. در مناطق دیگر استان، موسیقی «مقامی » رایج است. بیشترین کاربرد موسیقی در این استان به هنگام مراسم عروسی است و سازهای مورد استفاده عبارت اند از: سرنا، دهل، دایره و گاهی نی.

پیشینۀ تاریخی

قدمت تاریخی استان

در اهمیت و نقش کهن سرزمین قزوین می توان به سابقهٔ طولانی آن در زمینهٔ وجود تمدن های بشری و نیز قرار گرفتن به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب کشور عزیزمان اشاره کرد. عبور جادهٔ کلیدی ابریشم از این استان را نیز باید به این اهمیت افزود؛ زیرا از این مسیر، کالاهای چین و ایران مانند: ابریشم، پارچه و … به امپراتوری روم می رفت که در آنجا طرفداران فراوان داشت. از طریق این جاده، انسان ها در سراسر امپراتوری روم درآمد و شد بودند و علاوه بر کالاهای تجاری با اندیشه ها و آداب و رسوم ملل دیگر نیز آشنا می شدند.
علت نامگذاری قزوین
در علت نامگذاری قزوین بنا به عقیده جغرافی دانان اسلامی، مانند: یاقوت حَمَوی، بلاذری و … دژ قزوین به فارسی کشوین نامیده شده است که بعدها این کلمه به مرور معرب (شکل عربی پیدا کردن) شده و با نام قزوین تلفظ شده است. محققان و مورّخان یونانی نیز براین باورندکه اسم قزوین برگرفته از نام قومی به اسم (کاسی ها) است که از زمان های قدیم در کنار دریای خزر زندگی می کرده اند و به احتمال زیاد واژه (کش وین) را باید تغییر یافتهٔ واژه (ک.-َس پین) به شمار آورد.

1 قزوین قبل از اسلام
با توجه به بررسی ها و کاوش هایی که در حفاری های دشت قزوین به دست آمده از جمله تپهٔ باستانی قره تپه در سگزآباد بوئین زهرا، آثار تمدنی بسیاری به دست آمده که دارای ارزش و اعتبار ویژهٔ تاریخی است. در این تپه آثاری همچون: ظروف سفالی، اشیای مفرغی و حتی طلایی و نیز مهره های گردنبند از جنس آهک به دست آمده است. این آثار از جمله یادمان های با ارزش پیش از تاریخ ایران به شمار می رود. تپهٔ بوئین زهرا به عنوان یکی از قدیمی ترین مراکز استقرار انسان در فلات مرکزی ایران، قدمتی افزون بر نه هزار سال دارد. خانه های خشتی که به کوچه ها و معابر اصلی و سرانجام میدان روستا می پیوندند، خمره های ذخیرهٔ آب و آذوقه، تنورهای پخت نان و دارا بودن انباری و آشپزخانه، سفال منحصر به فرد، اشیای سنگی و فلزی و استخوانی از جمله آثار این تپه است. در دشت قزوین در دامنهٔ جنوبی البرز، علاوه بر اشیاء سفالی و فلزی که به دست آمده، اجسادی نیز یافت شده که با پوشاک در خاک دفن شده اند. دفن اموات در قبرها عموماً به پهلوی راست و گاه به پهلوی چپ با پاهای جمع شده است.

اسامی برخی از مکان های تمدنی قبل از اسلام استان قزوین

ناحیهٔ رامند

نام: تپهٔ دانسفهان

نمونه از آثار به دست آمده: دارای آثار مربوط به پیش از اسلام است

در جنوب غربی آبیک

نام:تپهٔ حاجی آباد (تپه یعقوب آباد)

نمونه از آثار به دست آمده: قلعهٔ نظامی است که دارای ظروف سفالی، خانه های گلی و خشتی با چهار دیوار می باشد

در شمال روستای رزجرد در شمال قزوین

نام: قلعهٔ سنگرود

نمونه از آثار به دست آمده: آثاری از معماری در آن یافت شده است که احتمالاً یک چهار طاقی متعلق به دورهٔ ساسانی است

درجنوب شرقی تاکستان

نام: تپهٔ خندو

نمونه از آثار به دست آمده: دارای 15 متر طول و 1متر عرض است و آثار بسیار جالبی از تزیینات گچ بری ساسانی درآن به دست آمده است طرح های گچ بری شامل نیمه بدن یک گاو و طرحی از یک برگ کنگر است

دهستان بشاریات

نام: تپه های: نصرت آباد، قزانچال، حسین آباد، کوندج، قشلاق، رضی آباد، ابدال تپه (خطایان)

نمونه از آثار به دست آمده: آثاری ازجمله ظروف سفالی خانه های گلی با چهار دیوار در آنها یافت شده است که حاکی از تعلق آنها به دوران پیش از تاریخ دارد

بخش جنوب دشت قزوین

نام: تپهٔ زاغه

نمونه از آثار به دست آمده: ظروف سفالی، خانه های گلی و خشتی با چهار دیوار که یکی از دیوارها با خانه مجاور مشترک است، دفن اموات همراه با زیور آلات شخصی صورت گرفته است

منطقهٔ بویین زهرا

نام: تپه های:مشکین تپه، دولت آبادور مبادتپه

نمونه از آثار به دست آمده:  بر روی این تپه ها آثار و ویرانه های ساختمانی با خشت هایی به طول 3 سانتی متر دیده شده است

منطقهٔ ضیاءآباد

نام: تپهٔ دامان

نمونه از آثار به دست آمده: دارای 2 متر طول و 15 متر عرض است از آثار سفالی آن پیداست که متعلق به دوران پیش از تاریخ می باشد

قاقازان

نام: تپه های: آقابابا، کندر، کی وران

نمونه از آثار به دست آمده: از آثار به دست آمده از این تپه می توان گفت که مربوط به دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی است

در دوران اقتدار دولت ماد (550  701 ق.م) و هخامنشی (500  330 ق.م) سرزمین قزوین قسمتی از نواحی این دولت به شمار می آمد که ناحیه ای بسیار آباد و خرم محسوب می شد و بنا به نوشتهٔ برخی از نویسندگان، یکی از پادشاهان این دو سلسله در همین قلمرو کاخی بنا کرد. حملات مردمان سرکش و غارتگر که از کوهستان های شمالی، منطقه را مورد تاخت و تاز قرار می داد، باعث افزایش نگرانی مردمان این شهر گشته بود، از این اقوام در تاریخ به اسم آماردها و دیلمان یاد می شود.

در کناره دریای خزر مردمانی زندگی می کردند، عده ای در گیلان و مازندران می زیستند، در گیلان کادوسیان، در مشرق آنان ماردها یا آماردها (آملی ها)، در قسمت شرق اینان یعنی مازندران کنونی تپوری ها، در مشرق تپوری ها (طبرستان) ورکانیان (هیرکان، گرگان) بودند. حاکمان وقت برای رفع و دفع حملات این اقوام مهاجم اقدام به لشکرکشی هایی می نمودند به عنوان مثال، در سال 350 ق.م اردشیر دوم هخامنشی و در سال 181 ق.م فرهاد اول اشکانی به این منطقه لشکر کشیده، مدت ها با آنها در جنگ و ستیز به سر بردند و به فرمان یکی از ایشان قلعه و دژی در قسمت کوهستانی که محل و پادگان سربازان بود، بنا شد تا به وقت جنگ و حمله جلوی اقدامات تاخت و تاز دیلمان گرفته شود. دژ کشوین یا حصار شاپوری توسط شاپور ابرکان سردار خسروپرویز (٥٧٩  ٥٩٠ میلادی) و به فرمان آن پادشاه، برای جلوگیری از هجوم سربازان دیلمی یاغی که زمانی نیز در سپاه خسروپرویز خدمت می کردند و اینک با شورش و قیام بر علیه پادشاه ساسانی به کوهستان دیلم پناه برده بودند، ساخته شد. شاپور ابرکان حصار شاپوری یا دژ کشوین را بنا کرد و سربازانی در آن به نگهبانی مستقر گردانید. قابل ذکر است که کشوین صورت اولیهٔ قزوین است به تبدیل حروف قاف به کاف و سین به حرف ز.

2 قزوین از اسلام تا پایان سلسلۀ صفویان
سپاهیان مسلمان در سال 24 هجری به رهبری براءبن عازب روانهٔ قزوین شدند. مردم این شهر در نهایت به دین مبین اسلام مشرف گشتند. با سقوط ساسانیان، مردمان نواحی شمالی قزوین که دیگر مانعی در برابر خویش نمی دیدند شروع به تاخت و تاز های جدیدی در اطراف شهرهای ری، قم، کاشان و قزوین کردند. حاکمان مسلمان برای مقابله با این حملات ویرانگر تلاش کردند تا بر استحکام و توان شهر قزوین در برابر حملات این اقوام بیفزایند؛ از این رو علاوه بر تشویق مردم به سکونت در این شهر، دربارهٔ فضیلت سکونت در آن نیز احادیثی را از قول پیامبر و معصومین علیهم السلام در دوران عباسیان رواج دادند. خلیفهٔ عباسی موسی الهادی زمانی که به شهر قزوین رسید، دستور داد تا در برابر قزوین شهری بنا کردند و آن را مدینه موسی نامیدند. در سال 192 هجری هارون الرشید (193  170 ه.ق) به شهر قزوین وارد شد. او که شاهد رشادت ها و جوانمردی های مردم قزوین در مقابل مهاجمان شمالی بود فرمان به ساخت مسجد جامع عتیق قزوین داد. علاوه بر آن بارویی دور تا دور مناطق کوچک قزوین کشیده شد و به این ترتیب، قزوین شکل منسجم و مرتبی پیدا کرد. حمداله مستوفی قزوینی مورخ و جغرافیدان عصر ایلخانان (مغول) می نویسد: «در سال 253 هجری قمری پس از بر کشیدن حصار شهر توسط موسی بن بوقا قزوین دارای 206 برج و دروازه بوده است. » از جمله حوادث مهم قزوین سفر امام رضا (ع) به این شهر، در سال 201 هجری بود. امام (ع) به طور مخفیانه وارد قزوین شده و در منزل داودبن عیسی فرود آمدند و پسر دو سالهٔ ایشان آنجا فوت کرد که امروزه آستانهٔ شاهزاده حسین (ع) نامیده می شود. با ظهور حسن صباح در قلعهٔ الموت (سال های حکومت 518  483 ه. ق) توجه حاکمان سلجوقی به قزوین افزوده شد. آنان که خود را نمایندهٔ دستگاه خلافت عباسی می دانستند از قزوین به عنوان پایگاهی علیه اسماعیلیه استفاده کردند.

قلعۀ حسن صباح
قلعهٔ الموت در شمال آبادی گازرخان قرار دارد. در سال (226 هجری) حسن بن زید علوی این قلعه را ساخت. این دژ در شب چهارشنبه 6 رجب سال (483 هجری) به تصرف حسن صباح درآمد و تا زمان سقوط اسماعیلیان به سال (654 هجری) مرکز فرمانروایی آنان بوده است. در بیان واژه الموت گفته اند : آله اموت یعنی آشیان عقاب.

ورود سپاهیان مغول به ایران موجب ویرانی های بسیاری شد. با ورود آنان به شهر قزوین مردم شهر، تا سه روز با رشادت و شجاعت در مقابل مغولان مقاومت کردند، اما در نهایت سپاه مهاجم وارد شهر شد و خسارات فراوانی بر آن واردکرد. پس از پایان حکومت مغولان و نبود حکومت قوی، صفویان توانستند دولتی نیرومند در ایران تأسیس نمایند و ثبات و نظم را به کشور بازگردانند. در زمان شاه تهماسب اول (984  930 ه.ق) قزوین به عنوان پایتخت ایران برگزیده شد و این موجب رونق و توسعهٔ شهر گردید و واحدهای تجارتی جدیدی چون: کاروانسراها ، بازارها و قیصریه ها در آن بنا شد. کالاها از نواحی مختلف به سوی آن سرازیر شد و راه های تجارتی توسعه و رونق یافت. با وجود انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان که به علل مختلف از جمله کمبود آب در این شهر صورت گرفت، از اهمیت این شهر کاسته نشد؛ بلکه در پایان حکومت صفویان مجدداً به مدت سه سال به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.

استان قزوین با دارا بودن حدود هزار اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور 12 درصد از آثار ثبت شده در کشورمان را به خود اختصاص داده است و از این نظر رتبهٔ اول کشور را داراست.

در زیر با برخی از آثار تاریخی ثبت شده ملی، استان قزوین، مانند بقعه ها، مقابر، قلاع، مساجد و برج ها آشنا می شوید

قزوین

نام اثر: بقعهٔ پیغمبریه

توضیحات: محل دفن چهار پیامبر و امام زاده صالح بن حسن (ع) است

تاکستان

نام اثر: بقعهٔ پیر

توضیحات: ساخت بنا مربوط به دوران سلجوقی است

کیلومتر 25 جاده قزوین آبیک

نام اثر: مقبرهٔ رئیس المجاهدین

توضیحات: آرامگاه میرزا حسن شیخ الاسلام، یکی از رهبران مشروطه طلبان است

قزوین

نام اثر: مقبرهٔ حمداله مستوفی

توضیحات: مورخ و جغرافیدان عصر ایلخانان است تاریخ گزیده، نزهة القلوب، ظفرنامه از آثار اوست

قزوین

نام اثر: مقبرهٔ شهید ثالث

توضیحات: محل دفن حاج ملاتقی برغانی معروف به شهید ثالث است

قزوین

نام اثر: مسجد جامع کبیر

توضیحات: از آثار دوره سلجوقی و صفوی است

قزوین

نام اثر: مسجدحیدریه

توضیحات: مربوط به دوران سلجوقیان است

قزوین

نام اثر: مسجدشاه (نبی)

توضیحات: ساخت آن در زمان شاه اسماعیل اول آغاز شد و شاه تهماسب اول آن را تکمیل کرد

قزوین

نام اثر: مسجد پنجه علی

توضیحات: ساخت آن به زمان شاه تهماسب اول صفوی نسبت داده شده

قزوین

نام اثر: سرای سعادت

توضیحات: در زمان ناصرالدین شاه قاجار، توسط آقا باقر سعد السلطنه ساخته شد

در دهستان خرقان قزوین

نام اثر: برج های خرقان

توضیحات: دو آرامگاه است که مربوط به دوران سلجوقیان است

در ارتفاعات شمال قزوین

نام اثر: برج باراجین

توضیحات: از آثار معماری قرون چهارم وپنجم هجری قمری است

در نزدیکی روستای گازرخان

نام اثر: قلعهٔ الموت

توضیحات: از قلاع اسماعیلیان ایران در عصر سلجوقیان است

درشمال شرقی رازمیان

نام اثر: قلعهٔ لمبسر

توضیحات: از قلاع اسماعیلیان ایران در عصر سلجوقیان است

طارم

نام اثر: قلعه سمیران

توضیحات: از قلاع اسماعیلیان در عصر سلجوقیان است

درحوالی ضیاءآباد از توابع شهرستان تاکستان

نام اثر: قزقلعه یا قلعه دختر

توضیحات: از آثار اواخر دورهٔ ساسانی است

3 قزوین از افشاریه تا ...

پس از پیروزی بر افغان ها عازم قزوین شد. او به هنگام اقامت در قزوین تاجی را که بزرگان محلی در اختیارش نهاده بودند به سر نهاد و در داخل ارگ قزوین کوشکی بنا نهاد و تالاری برای پذیرایی پی افکند که به نام تالار نادری معروف شد. با مرگ نادر و درهم ریختگی اوضاع کشور، کریم خان زند (1193  1163 ه. ق) بر تخت پادشاهی ایران نشست. قزوین در این دوره جزئی از حاکمیت این سلسله به شمار می رفت. با تأسیس سلسلهٔ قاجاریه، قزوین توسط حکام منصوب دربار قاجار یا نایبان آنان که بیشتر از شاهزادگان و وابستگان دربار بودند اداره می شد. در دوران قاجاریه، قزوین به عنوان یک منطقهٔ حاکم نشین مستقل از پایتخت مطرح بود و با وجود رکود نسبی اقتصاد و فرهنگ نابسامان در آن دوره از اندک مراکز پر رونق ایران به شمار می آمد. در انقلاب مشروطه که در سال 1285 هجری شمسی در ایران رخ داد و منجر به تشکیل مجلس و تدوین قانون اساسی و قوانین مشروطه شد، مردم قزوین نیز از پیشگامان این نهضت بودند.

علی اکبر دهخدا، لغت نامه نویس و نویسنده معروف، استان و کشور ما به شمار می رود. او پس از اتمام تحصیلات، مدتی را در وزارت خارجه به کار مشغول شد، آنگاه برای تکمیل معلومات و علوم جدید روانه اتریش گردید. پس از بازگشت از ایران علاوه بر فعالیت در مسائل سیاسی کشور، همچون ملی شدن صنعت نفت ایران، به نویسندگی در نشریات و تألیفات علمی پرداخت. او در سال 1334 در تهران درگذشت و در ابن بابویه به خاک سپرده شد. از آثار ارزشمند او می توان به لغتنامهٔ بزرگ و جامع و نیز به ترجمهٔ عظمت و انحطاط رومیان، ترجمهٔ روح القوانین و فرهنگ فرانسه به فارسی اشاره کرد. میر عمادقزوینی، بزرگ ترین و معروف ترین نویسنده خط نستعلیق: عماد بن ابراهیم الحسنی معروف به میر عماد از بزرگان خوشنویس نستعلیق، در سال 961 هجری قمری، در قزوین به دنیا آمد. وی پس از آموختن مقدمات علوم و خط در قزوین سفری به تبریز و عثمانی (ترکیه فعلی) کرد و آن گاه به ایران بازگشت و در دربار شاه عباس اول مشغول به کار شد. با افزایش منزلت هنری و علمی او در نزد پادشاه صفوی، موقعیت او به تدریج مورد حسد رقیبان قرار گرفت تا جایی که سرانجام موجبات قتل این هنرمند بزرگ را فراهم آوردند.

قابلیت ها و جاذبه های گردشگری استان

5 مهرماه روز جهانی جهانگردی
استان قزوین به واسطه دارا بودن جاذبه های طبیعی و تاریخی  فرهنگی می تواند به عنوان یکی از قطب های مهم گردشگری در سطح کشور مطرح باشد. به همین دلیل انتخاب شهر قزوین به عنوان پایگاه و الگوی معماری و شهرسازی از سوی ادارهٔ اسکان سازمان ملل متحد موجب توسعهٔ اقتصادی و اجتماعی این استان خواهد شد.

انواع جاذبه های گردشگری استان
جاذبه های گردشگری استان مبتنی بر جاذبه های طبیعی و تاریخی  فرهنگی است.
الف)جاذبه های طبیعی: جاذبه هایی که بدون دخالت انسان به وجود آمده اند. نظیر: کوهستان ها دریاچه ها  رودخانه ها… شرایط خاص توپوگرافی که شامل سه قلمرو کوهستانی،کوهپایه ای و دشتی است به همراه تنوع اقلیمی موجب شکل گیری چشم اندازهایی چون قلهٔ مرتفع سیالان، دریاچه اوان، دره شاهرود، باتلاق نمکزار، چشمه های آبگرم یله گنبد و … شده است.

ارتفاعات
قلهٔ مرتفع سیالان، قلهٔ شاه البرز و خشچال در البرز غربی از جاذبه های طبیعی اند که زمینهٔ فعالیت را برای علاقه مندان به ورزش های طبیعی چون کوهنوردی مهیا می سازد. درمنطقهٔ الموت، درهٔ اندج رود به دلیل وجود صخره های بلند و عظیم و غارهای فراوان مکان مناسبی برای ژئوتوریست ها (گردشگرانی که به خاطر جاذبه های زمین شناسی سیر و سیاحت می کنند) وصخره نوردان است.

دریاچۀ اوان Ovan
این دریاچه زیباترین جاذبه طبیعی استان است که در شمال شرقی استان و در فاصله 85 کیلومتری شهر قزوین قرار دارد.آب این دریاچه از طریق منابع زیر زمینی (چشمه کف دریاچه) و ریزش های جوی تأمین می شود. وجود این دریاچه، اکوسیستم خاصی را به وجود آورده که گونه های خاص گیاهی و جانوری در آنجا به چشم می خورد. از گونه های گیاهی می توان به خانواده گرامینه (گیاهان شناور) در دریاچه و چنگال آبی اشاره کرد.

چشمه های آب معدنی
این چشمه ها از گذشته های دور در کشور ما اهمیت خاصی داشته اند و امروزه با وجود تأسیسات اقامتی و پذیرایی در جوار آنها می توانند موجب اقامت کوتاه مدت گردشگران شوند. چشمه آب گرم خرقان که در ٩٥ کیلومتری جاده قزوین  همدان واقع شده است نمونه ای است که به علت خاصیت درمانی (بیماری های رماتیسمی و پوستی) مورد توجه مسافران است.

روستاهای هدف گردشگری
این گونه گردشگری با توجه به شرایط اقلیمی و شکل روستا، شیوهٔ معماری، آداب و رسوم و فعالیت های اقتصادی جاذبه هایی را به وجود آورده که گردشگران زیادی را جذب می کند. بیشتر این روستاها در مناطق کوهستانی شمال و جنوب استان قرار دارد.

باتلاق نمکزار
این باتلاق در جنوب شرقی استان با داشتن ویژگی های هیدرولوژیکی خاص، زیستگاه پرندگان مهاجر، انواع پستانداران و … یک محیط اکوتوریستی بالقوه محسوب می شود.

جاذبه های طبیعی استان قزوین

بوستان باراجین                               دو کیلومتری شمال قزوین
ایوان سنگی نیاق                            7 کیلومتری شمال قزوین
منطقهٔ حفاظت شده باشگل              8 کیلومتری شمال غرب شهرستان تاکستان
آبگرم ارشیا (خرقان)                         95 کیلومتری قزوین  همدان
آب ترش و لرزان                               45 کیلومتری قزوین  رشت
غارسفید آب                                   4 کیلومتری روستای سفیدآب
غار ولی گشنه رود                           5 کیلومتری الموت غربی
غارحاجت خانهٔ آکوجان                      آکوجان الموت غربی

غار قلعه کرد                                    دهستان حصار
دریاچهٔ دریا بیگ (بکر)                        شمال شهر قزوین
آبشارماهین                                    طارم سفلی
رودخانهٔ خر رود                                 آوج
درهٔ نینه رود                                     رازمیان  الموت غربی
منطقهٔ ییلاقی پیچ بن                        شمال شرقی الموت
دامنه جنوبی سیالان                         شمال شرقی الموت

ب) جاذبه های انسانی: جاذبه هایی که با توجه به تفکر و خلاقیت و روحیهٔ هنری انسان شکل گرفته اند؛ مانند: قلعه ها، موزه ها، زیارتگاه ها، آب انبارها، کاروانسراها، عمارت ها و … پروندهٔ سه بنای تاریخی (دولتخانهٔ صفوی، سرای سعدالسلطنه، قلعهٔ الموت) برای ثبت جهانی به سازمان ملل متحد (یونسکو) ارائه شده است.

گردشگری مذهبی
وجود شاخص مهم مذهبی امام زاده حسین )ع( و بنای مسجد جامع کبیر عتیق فرصت مناسبی برای گردشگری مذهبی ایجاد کرده است.
امام زاده حسین: بنای شکوهمند آن از ویژگی های خاص معماری می باشد که صحن بزرگ آن با 52 ایوانچه گرداگرد بقعه را فراگرفته و هنر کاشی کاری دورهٔ قاجار است. در حرم کتیبه هایی از آثار خوشنویسان به چشم می خورد؛ این زیارتگاه در روزهای خاص مذهبی، اعیاد، روزهای میلاد، سوگواری ها و … جلوه های خاصی از چشم انداز مذهبی را به وجود می آورد که می توان از آن به عنوان یک مکان مقدس برای انجام فرایض مذهبی بهره مند شد. مسجد جامع کبیر )عتیق(: این مسجد یکی از کهن ترین و کم نظیر ترین مساجد ایران است. در گذشته، این مکان آتشکده بود و بعد از آن به مسجد تبدیل شده است. ایوان و گچ بری های آن از آثار ممتاز اسلامی به شمار می رود و یکی از مهم ترین مکان های مورد علاقهٔ بازدیدکنندگان خارجی است.

حسینیۀ امینی ها: این خانه متعلق به «حاج محمدرضا امینی » بوده و بخشی از آن، وقف حسینیه شده است و نمونهٔ کامل و زیبای خانه های سبک قزوین است. از زیبایی های این بنا سه تالار است که با سقف های نقاشی، آینه کاری، گچ بری و … به موازات هم قرار گرفته اند.

ج) جاذبه های تاریخی و فرهنگ:بازار و مجموعۀ آن: بازار یکی از ارکان اصلی شهر ها تلقی می شود که دارای نقش های گوناگونی است؛ مانند (نقش مذهبی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ارتباطی و…) در عصر ما خرید کردن و قرار گرفتن در فضاهای مربوط به بازار نوعی از فعالیت های گردشگری و اوقات فراغت محسوب می شود. مجموعهٔ بازار قزوین یکی از ارزشمند ترین و دیدنی ترین آثار معماری به جا مانده از دورهٔ صفویه است که برخی از بناهای آن در دورهٔ قاجار ساخته شده است. مراکز وابسته به آن مانند (سراها، تیمچه، قیصریه، مسجد، مدرسه و …) نقش قابل توجهی در زمینهٔ اقتصادی و گردشگری دارد.

مجموعۀ سعدالسلطنه: بزرگ ترین کاروانسرای سرپوشیده و مرکز تجاری داخلی شهری در ایران است. زیباترین قسمت این بنا چهار سوق آن است. امروزه از این مجموعه برای برگزاری جشنواره، نمایشگاه و مراسم خاص استفاده می شود مانند برگزاری نمایشگاه خوشنویسی.

دروازه ها
یکی از مشخصه های شهر ما در گذشته دروازه ها بوده است. شهر قزوین در گذشته دارای 9 دروازه بوده است که اکنون دو دروازهٔ آن باقی مانده است. دروازهٔ تهران قدیم و دروازهٔ درب کوشک.
سر در عالی قاپو

در دورهٔ سلطنت شاه تهماسب ساخته و در زمان سلطنت شاه عباس اول به صورت کنونی تغییر شکل یافته است.در ایوان ورودی آن کتیبه ای به خط ثلث و قلم علی رضا عباسی، نقاش و خطاط معروف صفویه است. این عمارت باشکوه در ابتدای خیابان سپه قرار گرفته است.
گراند هتل

از اولین نمونه های هتل به شیوهٔ مدرن اروپایی است و در اواخر دورهٔ قاجار ساخته شده است. ورودی اصلی هتل در ضلع غربی بنا قرار دارد. این هتل در خیابان پیغمبریه واقع شده است.

آب انبارها
یکی دیگر از القاب شهر قزوین «شهر آب انبارها » است. سابقهٔ احداث آب انبارها در قزوین به دلایلی چون موقعیت خشک جغرافیایی و کمبود منابع آب برمی گردد. بسیاری افراد نیکوکار برای رفع این مشکل اقدام به ساختن آب انبارها کرده اند. طراحی وشیوهٔ ساخت این آب انبارها و آثار به جا مانده از آنها می تواند از مهم ترین جاذبه های گردشگری باشد. بزرگ ترین آب انبار تک گنبدی ایران، آب انبار سردار بزرگ است که در خیابان راه آهن قزوین واقع شده است. که امروزه تغییر کاربری داده است .

کاخ چهلستون

یکی از مهم ترین بناهای دورهٔ صفویه است که در میان باغ بزرگی در میدان آزادی واقع است. عمارت آن در فهرست آثار تاریخی ثبت شده که امروزه تغییر کاربری داده و به موزهٔ خوشنویسی تبدیل شده است.

خیابان سپه قزوین

این خیابان نخستین خیابان طراحی شده ایران است که در دورهٔ صفویه طراحی شده و در سال 1387 رسماً به عنوان اولی خیابان ایران در فهرست آثار ملی ثبت گردیده است. (نام دیگر خیابان سپه، عالی قاپو بوده است).

قلعه ها
قلعه ها به عنوان محکم ترین نوع دژها محسوب می شوند که برگرفته از شکل طبیعی کوه ها هستند، وجود این قلعه ها در ارتفاعات با حصارهای بلند از نظر نظامی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. قلعهٔ الموت در شمال شرقی روستای گازرخان بر فراز کوهی از سنگ و ارتفاعی بیش از 2100 متر از سطح دریا قرار دارد، اطراف این قلعه از چهار سمت به پرتگاه منتهی می شود و تنها راه ورود به آن از انتهای ضلع شمال شرقی است. از ویژگی های این قلعه می توان به مواردی چون پایگاه حفاظتی، سیستم آب رسانی، ساخت آب انبارهای متعدد در داخل قلعه، نگهداری آذوقه و توشه در طولانی مدت، اشاره کرد. این قلعه از منحصر به فردترین جاذبه های گردشگری استان است که همه ساله افراد زیادی را به سمت خود می کشاند به خصوص گردشگران خارجی که سراغ این جاذبهٔ تاریخی را می گیرند.
کاروانسراها
در طول تاریخ موقعیت ارتباطی قزوین حائز اهمیت بوده است قرارگیری در مسیر جادهٔ ابریشم و تلاقی راه های ارتباطی موجب شکل گیری کاروانسراهای متعددی در استان شده است. این کاروانسراها علاوه بر محل استراحت کاروان ها، نقشی چون داد و ستد و بازرگانی را داشته اند. از جمله کاروانسرای هجیب، آوج، محمد آباد، پیچ بن و…
حمام ها (گرمابه ها)
در شهر های قدیمی در کنار دروازه ها و یا امتداد بازار حمام هایی احداث می شد که علاوه بر تأمین بهداشت محل، مکان گفت وگو بودند. گرمابه قجر از بناهای دورهٔ صفویه است که امروزه تغییر کاربری داده و به موزهٔ مردم شناسی تبدیل شده است.

برج های دو گانه خرقان
این برج ها از آثار به جا مانده دورهٔ سلجوقی است با بیش از پنجاه طرح آجری جزء شاهکارهای آجر کاری معماری ایران به شمار می روند.

موزه ها

• موزهٔ شهدا، هدف ترویج فرهنگ ایثار و شهادت
  
• موزهٔ پایداری، آثار هشت سال دفاع مقدس
  
• موزهٔ خوشنویسی، آثار خطاطان و خوشنویسان
  
• موزهٔ سنگ، نگهداری آثاری چون فسیل، سنگ، پوسته آبزیان دوران های مختلف زمین شناسی
  
• موزهٔ شهر، آثارسفالی، چوبی، فلزی، سکه و پارچه
  
• موزهٔ مردم شناسی (گرمابهٔ قجر)؛ با توجه به سه بخش اقوام، آئین ها و مشاغل تقسیم شده، مورد توجه گردشگران بسیاری قرار می گیرد.
  

جاذبه های فرهنگی  تاریخی و مذهبی

نام جاذبه                                          موقعیت
پیغمبریه (چهارانبیاء)                            قزوین
امام زاده اسماعیل                              قزوین
بقعهٔ آمنه خاتون                                  قزوین
امام زاده اباذر                                     شمال شرقی قزوین
مسجدالنبی                                      قزوین
مسجدحیدریه                                    قزوین
امام زاده هفت صندوق                        تاکستان
امام زاده منصور                                 آوج
امام زاده علی اصغر زرآباد                    الموت شرقی
امام زاده علی شکرناب                       آبیک
کلیسای رفیع                                    قزوین
کلیسای کانتور                                  قزوین
قلعهٔ شمس کلایه                              الموت شرقی
قز قلعه                                             تاکستان
برج باراجین                                       قزوین ارتفاعات شمال شهر
میل خرم آباد                                     جنوب شرقی تاکستان
عمارت شاهی                                  بنای فعلی بانک ملی تاکستان
برج های بزرگ و کوچک سمیران            قزوین طارم سفلی

منبع : gardesh.info