استان اردبیل
استان اردبیل
تاریخ
شرح
حال تاریخی و باستانی استان اردبیل با سرزمین آذربایجان و حوادث باستانی و
تاریخی آن آمیخته است. بر پایه یکی از قدیمی‌ترین متون صفویه، جد اعلای
شیخ صفی‌الدین در ناحیه مغان و مجاورت غرب گیلان اقامت گزید. شیخ صفی‌الدین
شهر اردبیل را که موطنش بود، مرکز فعالیت‌های خود ساخت و خانقاهی در آن
برپا کرد. این خانقاه از موقعیت ممتازی برخوردار بود. موقعیت اردبیل بر سر
راههای ارتباطی گیلان واران و آذربایجان و آناتولی و نیز نفوذ معنوی شیخ
صفی‌الدین بیش از پیش بر اهمیت این خانقاه افزود. با توجه به وفات شیخ
صفی‌الدین در سال 735 هجری قمری، نفوذ طریقت صفویه میان عشایر آناتولی تا
سال 830 هجری قمری بالا گرفت و زمانی که شیخ جنید به پیشوایی خانقاه رسید،
این خانقاه به مرکزیت تبلیغات شیعی تبدیل شد. با تبعید شیخ جنید به دیار
بکر توسط جهانشاه قره‌قویونلو و قتل وی در سال 860 هجری قمری توسط شروانشاه
در ناحیه شیروان (شروان)، شیخ حیدر پسر وی جانشین او شد. سلطان حیدر (شیخ
حیدر) به دنبال جهاد مذهبی با شروانشاه و لشگرکشی وی به شروان در جنگ با
شروانشاه در سال 893 هجری قمری کشته شد.
پسران وی در کنار رود کر در کشور آذربایجان کنونی به
مقابله با بایسنقر شتافتند و وی را شکست دادند و سپس عازم گیلان شدند و در
سال 905 هجری قمری مجدداً به اردبیل برگشتند و با جمع‌آوری هزاران نفر از
مریدان، آماده جنگ شروان (شیروان) شدند. پس از عبور از رودخانه کر و تصرف
شهر شماخی در سال 906 هجری قمری شروانشاه را شکست داده و به مقتل رساندند.
پس از سقوط دولت شروانشاه به دست حکومت صفویه شروان از ولایات ایران شد.
طبق معاهده گنجه در سال 1147 هجری قمری، روس‌ها نواحلی ساحلی را بدون نزاع
به دولت ایران واگذار کردند. عاقبت بر طبق عهدنامه گلستان در سال 1228 هجری
قمری دولت ایران از دعاوی خود بر سر دربند، شیروان و باکو منصرف شد و در
سال 1241 هجری قمری روس‌ها این نواحی را اشغال کردند.
طبیعت و موقعیت
استان
اردبیل با وسعتی در حدود 17،800 کیلومترمربع، در شمال غربی ایران واقع شده
و بیست و چهارمین استان از نظر مساحت محسوب می‌شود. این استان از شمال و
شمال شرقی با کشور جمهوری آذربایجان (رود ارس)، از شرق با استان گیلان و
رشته کوه‌های طالش، از غرب با استان آذربایجان شرقی و کوهستان سبلان و از
جنوب با استان زنجان همسایه است.
این استان بنا به پیشنهاد دولت و تصویب
مجلس در سال 1372 از محدوده سیاسی- اداری استان آذربایجان شرقی جداً شده و
به عنوان استانی مستقل تأسیس گردید. طبق سرشماری سال 1390، جمعیت استان
اردبیل بالغ بر 1،248،488 نفر بوده که 798،942 نفر آن در شهرهای استان ساکن
بوده‌اند. نسبت جمعیت استان به کل جمعیت کشور معادل 7/1% می‌باشد.
استان
اردبیل یکی از استان‌های کوهستانی کشور به شمار می‌رود. پست‌ترین نقطه
استان در دشت مغان واقع شده که ارتفاع آن 40 متر و بلندترین آن کوه
آتشفشانی خاموش سبلان با ارتفاع 4811 متر است. سایر ارتفاعات بلند این
استان عبارتند از: بوزداغ 3725 متر، قزل‌گل 3696، آق‌داغ 3303 و بغروداغ
3198 متر.
رود ارس بخش عمده‌ای از مرز شمال غربی استان اردبیل با جمهوری
آذربایجان را تشکیل می‌دهد و سایر رودهای مهم استان عبارتند از: قره‌سو به
طول 255 کیلومتر (که بخشی از مرز دو استان اردبیل و آذربایجان شرقی را
تشکیل می‌دهد)، بالقلوچای به طول 90 کیلومتر، بالهارود به طول 75 کیلومتر
که بخشی از مرز بین‌المللی کشور آذربایجان و ایران را دربرگرفته است و
رودخانه شاهرود در شهرستان خلخال که طولش به 66 کیلومتر می‌رسد.
آب و هوا
از نظر آب
و هوا استان اردبیل یکی از نواحی سردسیر کشور محسوب می شود، ولی به جهت
اختلاف ارتفاع (حدود 1400 متر)، دارای آب و هوایی بسیار متنوع می‌باشد و
چهار اقلیم مدیترانه‌ای گرم، مدیترانه‌ای معتدل، کوهستانی سرد و معتدل در
آن حکمفرماست.
دمای حداقل و حداکثر مطلق در مرکز استان (شهر اردبیل) 23-
و 2/39 درجه سانتیگراد و میانگین بارندگی سالانه استان 8/258 میلیمتر در
سال 1390 بوده است. تعداد روزهای یخبندان شهر اردبیل هم 126 روز در سال
1390 ثبت گردیده است.
راههای دسترسی
بیشترین
حجم رفت و آمد به استان اردبیل از طریق جاده رشت- انزلی- آستارا و از طریق
گردنه حیران صورت می‌گیرد (این مسیر یکی از زیباترین جاده‌های ارتباطی
کشور هم هست). همچنین از طریق جاده اردبیل- بستان‌آباد با استان آذربایجان
شرقی در ارتباط است. جاده خلخال- اسالم نیز که چند سالی است مورد
بهره‌برداری قرار گرفته میانبری برای ارتباط دو استان گیلان و اردبیل
می‌باشد. راه‌آهن اردبیل هم که از طریق میانه به شبکه راه‌آهن سراسری
می‌پیوندد، در حال ساخت می‌باشد.
شهر اردبیل امروزه دارای فرودگاه
بین‌المللی می‌باشد و در سال 1369 اولین پرواز آن به سوی تهران انجام شد.
در حال حاضر برنامه پروازی این فرودگاه به صورت فصلی و هفتگی به کشورهای
سوریه و عربستان سعودی انجام می شود. همچنین پروازهای داخلی آن به تهران،
مشهد، رشت و چند شهر دیگر به صورت روزانه و هفتگی در حال انجام است.
جاذبه‌های گردشگری
توان گردشگری
استان به لحاظ دارا بودن جاذبه‌های طبیعی کم‌نظیر همراه با شرایط آب و
هوای مطبوع، بخصوص در فصل تابستان، و برخورداری از منابع بسیار غنی آب‌های
معدنی و درمانی و چشمه‌سارها و رودخانه‌های همیشه پرآب در سطح کشور بسیار
بالا است و یکی از قطب‌های مهم توسعه صنعت گردشگری به شمار می‌رود. آبگرم
سردابه، آبگرم قطور سوئی، گاومیش گلی، قره‌سو، ساری‌سو، مجموعه آب درمانی
سرعین، آب سردد و گازدار روستای ویلادره، پیست اسکی آلوارس، دریاچه
شورابیل، دریاچه نئور، دریاچه واقع در قله سبلان، جنگل فندق‌لو، طبیعت بکر و
زیبای جاده حیران، جاده زیبا و مه‌آلود اسالم، خلخال و ... از جاذبه‌های
طبیعی این استان است. علاوه بر این آثار تاریخی هم خود جاذب بسیاری از مردم
محسوب می‌شود.
صنایع دستی و سوغات
مهم‌ترین
صنایع دستی استان عبارتند از: انواع زیرانداز، فرش، ورنی (زیرانداز عشایر
که در سال‌های اخیر توجه تجار داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است)،
جوراب‌های زمستانی، گلیم، جاجیم، سجاده، فرش کله‌قوچی و کناره، پاپوش، شال
مسند (مسند منطقه نمین شهرتی جهانی یافته و از ارقام صادراتی کشور است)،
سفالگری، قلاب‌بافی، نقره‌کاری، قلم‌کاری، خاتم‌کاری.
سوغات استان
شامل: عسل معروف و بی‌نظیر سبلان، زرین نان، حلوای طبقی، حلوای ضیابری
(موارد فوق سوغات منطقه شاهرود خلخال است)، تخمه آفتابگردان، قره حلوا (یا
حلوای سیاه مخلوطی از جوانه گندم و کره طبیعی، و بسیار مقوی است)، سرشیر،
شکلات روسته، خشکبار، فرآورده‌های دامی و لبنی، انواع میوه و لبنیات محلی
است.
غذاهای بومی
مشهورترین غذای
سنتی اردبیل آش‌دوغ است که در خارج استان هم طرفداران بیشماری دارد. کوفته،
لونگی، هرا، قیساوا، آش اوماج، آش یامار، بزباش، پیچاق قیمه، دلمه، تاس
کباب، تر حلوا، ترشی قیمه، چیغیرتما، حلوای زرد، حلوای زنجبیل، خشیل، خورش.