استان البرز ::.
البرز در زبان باستانی به شکل «هَربُرز » بوده است. در این کلمه «هر » به معنای کوه و «برز » به معنای بلندی آمده است. به موقعیت جغرافیایی استان البرز روی نقشه ایران توجه کنید: کوچک ترین استان ایران که نام آن برگرفته از مرتف عترین رشته کوه های کشور است، با مساحت 5125 کیلومتر مربع، کمتر از نیم درصد حدود 0/31 درصدر از وسعت کشور را به خود اختصاص داده است. استان البرز از نظر موقعیت جغرافیایی) ریاضی( بین مدارهای ٣٥º٢٨ ´ تا ٣٦º٣٠ ´ عرض شمالی و ٥٠º١٠ ´ تا ٥١º٣٠ ´ طول شرقی واقع شده است.
استان البرز سی و یکمین استان ایران است. در جلسهٔ هیئت دولت در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۸ لایحهٔ تأسیس این استان تصویب و به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد. در ادامه با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ استان البرز بطور رسمی شکل گرفت. در این طرح پیشنهادی کرج به عنوان مرکز استان درنظر گرفته شدهاست. این شهر در ۲۰ کیلومتری غرب تهران و در حوزهٔ استحفاظی استان تهران قرار گرفته بود که با جمعیتی بالغ بر ۱٬۶۱۴٬۶۲۶ نفر، چهارمین شهر پرجمعیت ایران پس از شهرهای تهران، مشهد و اصفهان محسوب می‌گردد. همچنین محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۹ در نامه‌ای به وزارت کشور قانون تأسیس استان البرز که در جلسهٔ علنی دوم تیر ۱۳۸۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده بود و شورای نگهبان نیز آن را تایید کرده بود، جهت اجرا ابلاغ کرد. نام این استان از رشته‌کوه البرز گرفته شدهاست که بخش مهمی از آن از شمال این استان می‌گذرد.در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۸۹ با حضور وزیر کشور، استانداری البرز رسما شروع به فعالیت نمود. عیسی فرهادی به‌عنوان نخستین استاندار البرز انتخاب شده‌بود. در آبان ۹۱ پخش آزمایشی شبکه استانی البرز با روزانه ۳ ساعت برنامه آغاز بکار کرد و با شروع سال ۹۲ به روزانه ۸ ساعت رسید. شبکه البرز در روز چهارم خرداد ۹۲ بصورت رسمی و با روزانه ۱۰ ساعت برنامه بصورت رسمی افتتاح گردید. به دلیل اینکه در استان البرز از همه اقوام ایرانی ساکن هستند، این شبکه به شبکه اقوام ایرانی لقب گرفت.برای نمونه بیشتر ساکنان شهر کرج از آذری ها هستند بخصوی تبریز و میانه .
بقیه در ادامه مطلب
این استان از نظر موقعیّت جغرافیایی )نسبی( جایگاه ویژ های را در کشور دارد چرا که:
1 نزدیک ترین استان به مرکز سیاسی و اقتصادی کشور است.
2 دارای موقعیت ممتاز ارتباطی )قرار گرفتن در مسیر اصلی حمل و نقل کشور( است.
3 انواع فعالی تهای اقتصادی در آن متمرکز است.
4 این استان در دامنهٔ جنوبی البرز قرار دارد و از منابع آب و دشت های حاصلخیز برخوردار است.
فهرست شهرستان ها
- شهرستان ساوجبلاغ.
- شهرستان طالقان.
- شهرستان کرج.
- شهرستان نظرآباد.
- شهرستان اشتهارد.
- شهرستان فردیس
ناهمواری های استان
استان البرز را از نظر ناهمواری به سه ناحیه می توان تقسیم کرد:
1 کوهستانی
2 کوهپایه ای
3 دشت ها
کوهستان
رشته کوه البرز
از درهٔ سفیدرود تا درهٔ خوش ییلاق در استان سمنان امتداد دارد که بخش غربی
آن شامل کو ههای طالقان تا ارتفاعات شرق رود کرج در شمال استان می
باشد.رشته کوه البرز در نتیجهٔ حرکات کوهزایی اواخر دورهٔ ترشیاری بر
رسوبات دوران اول تا سوم زمی نشناسی به وجود آمده، سپس در طول دورهٔ
کواترنر تحت تأثیر عوامل فرسایشی به صورت کنونی درآمده است. ارتفاعات شمالی
استان در دیوارهٔ جنوب البرز غربی واقع شده است. از مهم ترین قلل رشت هکوه
البرز در استان ما، کَهار، کَلوان، هف تخوان، شاه البرز، سات و ماسه چال
می باشد.در نواحی کوهستانی شیب زیاد و ضخامت کم خاک محدودیت هایی برای
فعالیت کشاورزی ایجاد کرده که موجب کاهش تراکم جمعیت در این ناحیه است.
کوهپایه
این ناحیه به
دلیل قرار گرفتن بر روی مخروط افکنه های جنوب البرز و دسترسی آسان به منابع
آب های سطحی و زیرزمینی محل مناسبی برای ایجاد سکونتگا ههای شهری و
روستایی می باشد.
دشت
دشت های استان با
شیب ملایم در بخش جنوبی قرار دارند که با داشتن خاک حاصلخیز و دسترسی به
سفره های آ ب زیرزمینی، زمینهٔ مساعدی را برای تجمع و فعالی تهای انسانی
فراهم کرده اند. در برخی نواحی از دش تهای جنوبی استان به دلیل بالا بودن
سطح آب های زیرزمینی، زه کشی آب به خوبی صورت نم یگیرد و سطح این مناطق به
صورت شور هزار و کویر درآمده است.
نقش ناهموار یهای استان در زندگی مردم: وجود
رشته کو ههای البرز در شمال استان به طور مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی
مردم منطقه تأثیر م یگذارد، که عمده ترین آن ها عبارتند از:
1 تأمین منابع آب، 2 تعدیل درجهٔ حرارت، 3 تأمین خاک، 4 محیط مناسب برای پرورش دام، 5 ایجاد زمینه های مناسب برای گردشگری.
آب و هوای استان
استان البرز با وجود وسعت کم، به دلایل متعدد از تنوع آب و هوایی برخوردار است. در این گستره از آب و هوای معتدل کوهستانی در مناطق شمالی تا نیمه بیابانی در جنوب آن را م یتوان مشاهده کرد. عوامل اصلی مؤثر بر تنوع آب و هوا به دو دستهٔ برون استانی و درون استانی تقسیم می شود
الف) عوامل برون استانی
1 تود ههای هوای مرطوب غربی: این
توده های هوا در فصل سرد سال از غرب و شمال غرب وارد ایران می شوند و در
اقلیم استان تأثیر م یگذارند. توده های هوای مرطوب غربی که از اقیانوس اطلس
و دریای مدیترانه سرچشمه می گیرند، قسمت عمدهٔ بارش این استان را به همراه
می آورند و موجب تعدیل دما می شوند.
2 مرکز پرفشار جنب حاره: در فصل گرم قرارگیری مرکز پرفشار جنب حاره در سطوح فوقانی جو، مانع از ورود توده های هوای مرطوب غربی می شود و باعث تشدید خشکی و گرمای هوای استان می گردد. علاوه بر باد غربی، باد گرم و خشکی در فصل گرم سال از سمت جنوب شرقی می وزد «در اصطلاح محلی به آن بادراز می گویند » و هوای گرم و خشک با گرد و غبار را به همراه می آورد که آثار آن در جنوب استان محسوس تر است.
ب) عوامل درون استانی (ارتفاع و جهت رشته کوه البرز)
ارتفاعات
شمالی استان به صورت رشته کو ههای بلند و کشیده از یک طرف سبب کاهش دما م
یشود و از طرف دیگر مانع نفوذ هوای مرطوب دریای خزر به قسم تهای داخلی
استان می گردد. مناطق کوهستانی شمال استان در فصل سرد سال، بارش های تود
ههای هوای مرطوب غربی را تشدید م یکند و در فصل گرم سال به ویژه فصل بهار
سبب بارش در دامنهٔ کوه ها می شود. در مقابل، در بخش های جنوبی که ارتفاع
کمتری دارند، افزایش دما باعث می گردد از میزان بارندگی کاسته شود.
انواع آب و هوای استان
1 آب و هوای معتدل کوهستانی: زمستان
های سرد و مرطوب، تابستان های معتدل از ویژگی های آب و هوای معتدل
کوهستانی است که در مناطق شمالی استان مشاهده م یشود و موجب تنوع زیستی در
این مناطق گردیده است.
2 آب و هوای نیمه بیابانی: بارش
کم و دمای زیاد در بخش های جنوبی استان سبب ایجاد آب و هوای نیمه بیابانی
شده است. در این نواحی بر میزان خشکی افزوده می شود؛ به طوری که در نواحی
جنوب غربی استان )جنوب نظرآباد و اشتهارد( به شرایط بیابانی نزدیک می شود و
حتی در بعضی مناطق زمی نهای کویری نیز به وجود آمده است. کویری شدن این
نواحی علاوه بر شرایط اقلیمی )تبخیر شدید بارش کم( بیشتر تحت تأثیر شرایط
ژئومورفولوژیکی منطقه است.
رابطۀ آب و هوا و فعالیت انسانی
زندگی
انسان تحت تأثیر پدیده های طبیعی به ویژه آب و هواست. آب و هوا نقش مهمی
در فعالیت های انسانی مانند کشاورزی، مسکن و گردشگری دارد.
منابع طبیعی استان
منابع آب استان
منابع آب استان به دو دستهٔ آب های سطحی و زیرزمینی تقسیم می شوند:
رود کرج: این رود از بخش مرکزی رشته کوههای البرز (خرسنگ کوه) سرچشمه می گیرد و در مسیر حرکت خود پس از دریافت چند شعبه از جمله وارنگهرود، ولایت رود، آزادبر و شهرستانک در بستری پر پیچ و خم به سمت جنوب استان جریان مییابددر انتها به دریاچهٔ نمک قم می ریزد. در سال 1342 سد امیرکبیر (سد کرج) به عنوان اولین سد مخزنی چند منظوره در ایران بر روی رود کرج احداث شد که بخشی از آب مصرفی شهر تهران و کرج را تأمین می کند. این رود در گذشته باغها و اراضی کشاورزی شهرهای کرج و شهریار را آبیاری میکرد ولی در سال های اخیر به دلیل رشد بی رویهٔ جمعیت بیشتر آب آن برای مصرف شرب به تهران و شهرک های اقماری منتقل می شود.
رود طالقان : شاخهٔ اصلی این رود از ارتفاعات کهار بزرگ سرچشمه می گیرد و پس از دریافت بیش از 15 رود بزرگ و کوچک از جمله «دیزان » و «کرکبود »، در درهٔ طالقان به سمت غرب جریان می یابد. در سال 1385 سد مخزنی چند منظورهٔ طالقان بر روی این رود احداث شد.
رود کردان: رود کردان از ارتفاعات کهار بزرگ سرچشمه میگیرد. از شاخه های اصلی آن می توان به دروان و برغان اشاره کرد. این رود با جهت شمال شرقی جنوب غربی از شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد عبور می کند و در اطراف روستای نجمآباد وارد رود شور میشود.
رود شور: این رود از به هم پیوستن رودهای کردان و ابهررود در شهرستان نظرآباد به وجود میآید و پس از عبور از سازندهای شور به موازات جادهٔ کرج اشتهارد به سمت شرق جریان می یابد و از استان خارج می شود.
ب) آب های
زیرزمینی: کمی بارش، فصلی بودن رودها و نیاز روزافزون به آب در جنوب استان سبب شده که بیشترین آب مورد نیاز فعالیت های کشاورزی، صنایع و آشامیدنی از منابع آب زیرزمینی تأمین شود.در استان 2970 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و 69 رشته قنات جهت بهره برداری از آب زیرزمینی وجود دارد و حیات بسیاری از سکونتگاههای نواحی جنوبی به آبدهی آن ها بستگی دارد. به دلیل بهرهبرداری های بی رویه از منابع آب بسیاری از قنات های استان خشک شدهاند.
چشمه ها از دیگر منابع آ بهای زیرزمینی هستند که بیشتر در مناطق شمالی وجود دارند که مه مترین آنها عبارت اند از:
1 چشمۀ گله گیله :جادهٔ چالوس شهرستانک
2 چشمۀ وَلِه :جادهٔ چالوس شهرستانک، روستای وله
3 چشمۀ گرَاب :طالقان، روستای گراب
4 چشمۀ خُچیره :طالقان، روستای خچیره
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی، از آب و هوا، وضعیت ناهمواری، خاک و منابع آب تأثیر می پذیرد و نقش تعیین کننده در حفظ حیات و تعادل محیط زیست دارد.
الف) جنگل:جنگل های «طبیعی » و «دست کاشت » در مجموع 1200 هکتار از وسعت استان را پوشانده است که اغلب کم تراکم اند و در ارتفاعات کرج، ساوجبلاغ و طالقان پراکندهاند. اگرچه در گذشته جنگل های طبیعی انبوه تر بودهاند ولی به دلیل بهرهبرداری های بی رویه از مساحت آنها کاسته شده است. از مهم ترین گونههای گیاهی و درختی میتوان به بادام کوهی، انجیر، ارس، پستهٔ کوهی، داغداغان، زالزالک، بید، ازگیل، گون، درمنه، تمشک و زرشک اشاره کرد. به منظور پاکیزگی هوا، جلوگیری از توسعهٔ بی رویه شهرها، جلوگیری از وقوع سیل و فرسایش خاک و همچنین ایجاد گردشگاه، جنگل های دست کاشت در بخش های مختلف استان ایجاد شدهاست (پارک جها ننما و هَلجِرد). مهمترین گونه های گیاهی این جنگل ها، اقاقیا، زبان گنجشک، تاغ، گز و کاج است.
ب) مراتع: مراتع استان، به علت چرای بیش از ظرفیت، توسعهٔ شهرها، تبدیل شدن آن ها به زمینهای کشاورزی، ایجاد شهرک های صنعتی و خشکسالی، پوشش گیاهی خود را از دست دادهاست. آبخیزداری، کاهش تعداد دام ها و مرتع کاری از جمله اقداماتی است که برای احیای مراتع انجام شده است.
زندگی جانوری
به دلیل تنوع اقلیمی، ناهمواری و پوشش گیاهی، زیستگاه های متنوعی برای انواع وحوش فراهم شده است؛ انواع گونههای جانوری چون کل و بز، قوچ و میش، خرس قهوهای، گرگ، گراز، آهو، روباه، انواع مار و پرندگانی چون کرکس، بلدرچین، کبک دری، کبک، شاهین، عقاب و انواع گنجشکسانان در محیط زیست استان دیده می شوند. منطقهٔ حفاظت شده البرز جنوبی با مساحتی در حدود 91 هزار هکتار از سال ١٣٤٦ به عنوان یکی از مهمترین مناطق حفاظت شدهٔ کشور اعلام شده است؛ بنابراین از سابقهٔ حفاظتی طولانی نیز برخوردار است. از مناطق تحت مدیریت و شکار ممنوع در استان میتوان به منطقهٔ سوتک «شمال استان »، طالقان و حاشیه رود شور اشتهارد اشاره کرد.
جغرافیای انسانی استان البرز
تقسیمات سیاسی استان
استان البرز در تاریخ 2/ 4/ 1389 از استان تهران جدا شد و به عنوان سی و یکمین استان در نقشهٔ تقسیمات کشوری نمایان شد. براساس آخرین وضعیت تقسیمات کشوری این استان از 5 شهرستان، 11 بخش و 25 دهستان تشکیل یافته است. به نقشهٔ سیاسی استان البرز نگاه کنید و موقعیت محل سکونت خود را مشخص کنید.
تصویر زیر شال شهر ستان ها، دهکده ها و بخش های استان البرز می باشد. برای مشاهده کامل روی عکس کلیک کنید.نگاهی به تاریخچۀ تقسیمات کشوری استان البرز استان البرز زمانی جزِء ری )راگا( و مدتی جزء قزوین، اصفهان، طالقان، گیلان، طبرستان و عراق عجم بوده است. پس از تقسیمات سیاسی در سال 1316 این منطقه، تابع بخش ساوجبلاغ از حوزهٔ 16 تهران گردید. سرانجام در سال 1333 کرج به شهرستان تبدیل شد که محدودهٔ آن وسیع تر از استان البرز فعلی بود. در دههٔ 1350 برای مدت کوتاهی جزِء استان مرکزی شد اما دوباره به استان تهران ملحق گردید. در سال 1368 شهرستان ساوجبلاغ از کرج و در سال 1381 شهرستان نظرآباد از ساوجبلاغ جدا شدند. تشکیل استان البرز در مجلس هشتم تصویب گردید، و در دوم تیر ماه 1389 به عنوان سی و یکمین استان در نقشهٔ زیبای کشور نمایان شد. همزمان با تشکیل استان البرز، شهرستان طالقان از ساوجبلاغ جدا شد و در سال ١٣٩ ١ بخش اشتهارد از شهرستان کرج جدا و به شهرستانی مستقل تبدیل گردید.
شیوه های زندگی در استان
زندگی شهری
بررسی
وضعیت شهرنشینی در استان، نشان دهندهٔ رشد بسیار سریع آن است؛ به طوری که
هیچ یک از شهرهای استان قدمتی بیش از 80 سال ندارند و در مدّتی کوتاه با
جذب جمعیت از نقاط مختلف کشور زمینهٔ پیدایش یک منطقهٔ وسیع شهری فراهم شده
است، که شهر کرج در مرکز و سایر شهرها و شهرک های اقماری با فاصلهٔ بسیار
کمی از آن واقع شده اند. در بررسی پراکندگی شهرهای استان می توان دو
محدودهٔ بزرگ شهری را تشخیص داد. شهرهای کرج، گرمدره، محمّد شهر، ماهدشت،
مشکین دشت، کمال شهر و چهار باغ یک منظومهٔ بزرگ شهری را ایجاد کرد هاند و
با فاصلهٔ نسبتاً کمی با اتصال شهرهای نظرآباد، هشتگرد، شهر جدید هشتگرد،
کوهسار و گلسار محدودهٔ دیگری تشکیل شده است. در حال حاضر شهرهای استان یک
زنجیرهٔ شهری ایجاد کرده اند که حلقهٔ اتصال آنها را ههای ارتباطی است. این
زنجیرهٔ شهری با خروج از استان به سمت شرق امتداد می یابد و به تهران متصل
می شود.اغلب شهرهای استان نقش ارتباطی و صنعتی دارند و فقط در شهر کرج نقش
های اداری سیاسی را در کنار این نقش ها می توان مشاهده کرد.
با توجه به قدمت شهری م یتوان شهرهای استان را به دو گروه تقسیم کرد:
1
شهرهایی با قدمت کمتر از 30 سال: اغلب آنها، شهرهایی هستند که از گسترش و
دگرگونی روستاهایی با موقعیت نسبی برتر به وجود آمده اند. این شهرها دارای
حوزهٔ نفوذ خدماتی گسترده ای نیستند و مرحل هگذار را طی م یکنند که باید با
برنامه ریزی شهری مناسب، آن ها را به صورت اصولی توسعه داد )کما لشهر،
تنکمان، کوهسار، مشکی ندشت و طالقان(. کمال شهر: این شهر در اثر جذب جمعیت و
ادغام روستاهای اطراف در سال ١٣٧٥ تبدیل به شهر شد که به دلیل فاصله کم با
مرکز استان جمعیت آن به سرعت در حال افزایش است.
2 شهرهایی با قدمت بیش از 30 سال: از آن جمله م یتوان به شهرهای کرج، نظرآباد، هشتگرد و اشتهارد اشاره کرد. شهر کرج :کلان شهر کرج به عنوان مرکز استان به تنهایی بیش از 65 درصد جمعیت را در خود جای داده است و نخستین شهری بود که با توجه به گسترش و توسعهٔ مستقیم تهران شکل گرفت و تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور، توسعهٔ مراکز آموزش عالی و گسترش فعالی تهای صنعتی تغییرات بنیادین را در ساختار آن ایجاد کرد شهری که زمانی یک باغ شهر محسوب م یشد و به سرسبزی با غها و زمی نهای مرغوب شهرت داشت، میزبان مهاجرانی از سراسر کشور با قومی تها و فرهنگ های مختلف گردید و طی دورهٔ کوتاهی باغ شهر دیروز به برج شهری به نام کرج بزرگ تبدیل شد.
شهر نظرآباد :این شهر با تأسیس کارخانهٔ نساجی مقدم در سال 1340 رونق گرفت و پذیرای انبوه مهاجران گردید؛ با توسعهٔ فیزیکی و ادغام روستاهای اطراف و همچنین گسترش صنایع و شک لگیری شهرک های صنعتی رشد بیشتری کرد و به روند توسعهٔ خود ادامه می دهد.
شهر هشتگرد :هشتگرد به دلیل قرارگیری در مسیر راه ارتباطی اصلی )کرج قزوین( رو به توسعه گذاشت. بخش اصلی این شهر به صورت طولی در امتداد این محور کشیده شده است و به عنوان مرکز شهرستان ساوجبلاغ به برخی از شهرها و نقاط روستایی اطراف خدمات رسانی می کند.
شهر اشتهارد :هر چند این شهر در سال 1330 صاحب شهرداری شد ولی به دلیل دوری از را ههای ارتباطی و شرایط نامساعد طبیعی نتوانست همانند دیگر شهرهای استان جمعیت قابل توجهی را جذب کند. با وجود این، با تأسیس بزر گترین شهرک صنعتی کشور، توسعهٔ را ههای ارتباطی و تقسیمات سیاسی جدید پیش بینی می شود روند توسعهٔ آن سریعتر گردد.
زندگی روستایی
هر چند امروزه بیشتر ساکنان استان به شیوهٔ روستایی زندگی نمی کنند اما روستاها نقش قابل توجهی در تأمین نیازهای غذایی مردم ایفا می کنند. زندگی روستایی در استان به دلیل نزدیکی و ارتباط زیاد با شهرها، بهبود درآمد روستاییان و اسکان مهاجران غیر بومی رنگ و جلوهٔ شهری پیدا کرده است که از آن به عنوان شهرگرایی در زندگی روستایی یاد می شود. پراکندگی روستاهای استان، تحت تأثیر نزدیکی به نقاط شهری، وضعیت ناهمواری، میزان دسترسی به آب و را ههای ارتباطی قرار دارد.
شکل روستاها: شکل روستاهای استان از نوع متمرکز است. در دش تهای استان هستهٔ اولیه روستا از منابع آب تبعیت می کند که به دلیل نبود موانع طبیعی، خانه های مسکونی در تمامی جهات گسترش یافته است و با افزایش جمعیت، زمین های کشاورزی اطراف به محل سکونت تبدیل شده اند. اغلب روستاها شکل مدوّر دارند و با غها و زمی نهای کشاورزی دور تا دور این روستاها قرار گرفته است. در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای به دلیل موانع طبیعی، محدودیت آب و خاک اغلب روستاها در امتداد رودها و محل تلاقی دره های کوهستانی شکل گرفته اند و روستاها شکل طولی )خطی( دارند، تعدادی از روستاها نیز به صورت پلکانی در دامنهٔ رو به آفتاب نواحی کوهستانی ساخته شده اند.
مصالح مورد استفاده در مساکن روستایی: باید توجه داشت که مساکن روستایی تفاوت عمده ای با خانه های شهری دارند؛ زیرا مسکن در روستا نه تنها محل سکونت و استراحت افراد خانوار است، بلکه بخشی از فعالیت اقتصادی خانواده نیز در آن انجام می گیرد. مصالح مورد استفاده در خان ههای روستایی از شرایط اقلیمی، مصالح موجود در محیط و وضعیت اقتصادی ساکنان آن پیروی می کند. در مناطق کوهستانی بیشترین مصالح مورد استفاده، سنگ و گل است که برای جلوگیری از نفوذ سرما و اتلاف حرارت خانه ها با دیوارهای ضخیم ساخته شده و سقف صاف خانه ها نیز به منظور جذب حداکثر انرژی خورشید است. در دشت های جنوبی استان بیشتر از خشت و گل به عنوان مصالح خان ههای روستایی استفاده شده است. امروزه به دلیل دسترسی سریع و آسان به شهرها و اجرای طرح های مقاو مسازی مسکن روستایی، مصالح مورد استفاده در خان ههای روستایی تفاوت چندانی با شهر ندارد.
منابع درآمد روستاییان
خاک حاصلخیز،
اقلیم مناسب و وجود منابع آب به ویژه در دشت های استان زمینهٔ بسیار مناسبی
را برای انواع فعالیت های کشاورزی ایجاد نموده است. فعالیت اصلی روستاییان
در مناطق کوهستانی باغداری است. دامداری سنتی، زنبورداری و کشت غلات نیز
بخشی از درآمد آنها را تشکیل م یدهد. امروزه زنبورداری به صورت یک فعالیت
تخصصی در آمده و روز به روز در حال گسترش است.
تأثیر زندگی شهری بر روستاهای استان
٭ برخلاف سایر نقاط کشور که با
کاهش جمعیت روستایی روب هرو هستند، اغلب روستاهای استان به دلیل اسکان
مهاجران و کارگران کارگا ههای صنعتی «که روزانه بین محل کار و سکونت جابه
جا م یشوند »، با افزایش جمعیت مواجه هستند.
٭ ساختار اجتماعی روستاها تغییر کرده و غالب روستاها از ساکنان بومی و مهاجر تشکیل شده اند.
٭ نزدیکی به بازارهای مصرف و افزایش روز افزون جمعیت باعث شده اغلب
روستاها با تغییر کشت سنتی و بومی به سوی کشت محصولات سودآور )تجاری( روی
بیاورند.
٭ در مناطق ییلاقی و خوش آب و هوا، اکثر باغ ها و زمی نهای
مرغوب توسط سرمایه داران شهری خریداری شده و با احداث بناهای ویلایی،
معماری و چهرهٔ سنتی روستاها دگرگون شده و ساختار دوگانه ای پدید آورده
است.
زندگی عشایری
وجود کو ههای مرتفع و دش
تهای وسیع با مراتع مناسب در جنوب استان شرایط مساعدی را برای زندگی عشایری
فراهم کرده است اما امروزه زندگی عشایری به دلیل مشکلات و سخت یهای آن
رونق گذشته را از دست داده است و بیشتر عشایر اسکان یافته اند. در استان
البرز 234 خانوار عشایری وجود دارد که در مجموع 1233 نفر را شامل می شوند.
طایفه های «کلهر، عرب، صحنایی، کل هوند، سن گسری، مغان، فشند، علمدار،
الیکایی » مهم ترین عشایر استان هستند که شهرستان های طالقان و بخش آسارا
محل ییلاق و بخش های اشتهارد، کمال شهر و بخش مرکزی ساوجبلاغ و تنکمان محل
قشلاق عشایر استان می باشد. مقایسهٔ جامعه عشایری استان با سایر نقاط کشور
نشان می دهد عوامل محدود کنندهٔ انسانی مانند شهرها و روستاها، راه های
ارتباطی، را هآهن سراسری و واحدهای صنعتی عرصهٔ فعالیت را بر عشایر تنگ
کرده و موجب شده است روز به روز از تعداد آ نها کاسته شود و نتوانند به طور
کامل بین نقاط شمالی و جنوبی ییلاق و قشلاق کنند و در حال حاضر تنها در
محدودهٔ مشخصی فعالیت می کنند. در برخی موارد نیز عشایر برای تأمین علوفهٔ
دا مهایشان مراتع مناطق روستایی را اجاره می کنند یا حتی دام ها را به
مراتع استان های مجاور انتقال م یدهند. تعدادی از آن ها نیز در فصول سرد
دام هایشان را در آغل نگه داری م یکنند و در فصول گرم سال به مراتع ییلاقی
می برند. به این عشایر نیمه کوچ نشین می گویند.
جمعیت استان
عواملی چون نزدیکی به پایتخت، شرایط طبیعی و اقتصادی، حمل و نقل مناسب، در کنار وسعت کم موجب افزایش تراکم جمعیت در استان شده است. مطابق سرشماری سال 1390 ، 92 درصد جمعیت در نقاط شهری و 8 درصد در نقاط روستایی استان ساکن بوده اند. این آمار نشان دهندهٔ نسبت بالای شهرنشینی در مقایسه با سایر استان های کشور است.
یکی از نتایج تغییر ساختمان سنی جمعیت، افزایش تعداد فعالان اقتصادی به میزان 73 درصد است. افزایش این گروه جمعیتی نیاز به فرصت های شغلی را بی شتر کرده است که در صورت ایجاد اشتغال، میتواند منجر به توسعهٔ استان و ارتقاء سطح رفاه خانوادهها شود.
مهاجرت
یکی از پدیده های بارز جمعیتی در استان البرز، مهاجرت است که موجب دگرگونی ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی
در آن شده است. مهاجرت در این استان را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد:
1 مهاجرت داخل استانی:
الف)
مهاجرت از روستا به شهر :در بخش شمالی به دلیل شیب زیاد، محدودیت خاک و
سرمای هوا، در بخش جنوبی استان به دلیل کمبود آب، زمین نامناسب و بیکاری،
جمعیت روستاها به سمت شهرها مهاجرت کرده اند که این امر سبب کاهش جمعیت
جوان و افزایش جمعیت سالخورده در روستاها شده است. این نوع مهاجرت در سال
های گذشته شدت بیشتری داشت امّا روند آن در حال حاضر کاهش یافته است.
ب) مهاجرت از شهر به روستا :یکی از پدیدههای جالب در زمینهٔ جمعیت، پدیدهٔ مهاجرت از شهر به روستا یا «شهرگریزی » است. این نوع مهاجرت بی شتر در کشورهای توسعه یافتهٔ صنعتی دیده می شود که در سالهای اخیر در استان ما نیز رواج یافته است. روستاهای ییلاقی و خوش آب و هوا توسط بخشی از ساکنان شهرها برای سکونت مورد توجه قرار گرفته است.
ج) مهاجرت روزانه: وجود شبکهٔ حمل و نقل گسترده، دسترسی به مناطق صنعتی و مجاورت با شهرهای بزرگ موجب شده است بخش قابل توجهی از جمعیت استان روزانه بین محل زندگی و کار جابه جا شوند.
2 مهاجرت به داخل استان: برخورداری از فرصت های شغلی بهتر، شرایط و امکانات مناسب برای زندگی، نزدیکی به پایتخت، پایین بودن قیمت زمین و مسکن نسبت به تهران، سبب شده است، جمعیت قابل توجهی از تمام نقاط کشور، شهرها و روستاهای استان را به عنوان محل کار و سکونت انتخاب کنند. مهاجرت بی رویه که بعد از دههٔ 1350 به کرج و سایر شهرها و شهرکهای اقماری صورت گرفت، رشد سریع جمعیت، گرانی و کمبود مسکن، ایجاد مشاغل کاذب، توسعهٔ فیزیکی و بیرویهٔ شهرها، کمبود تأسیسات و تجهیزات شهری را به دنبال داشت. بررسی ها نشان می دهد که بیشترین تعداد مهاجران از آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان و همدان به این استان وارد شده اند و کرج مهاجرپذیرترین شهرستان استان است.
فرهنگ
فرهنگ، روش زندگی هر قوم است که برای رفع نیازهای اساسی
و نظم بخشیدن به زندگی اجتماعی خود برمی گزیند و بخشی از
آن با عنوان فرهنگ عامه از پیشینیان به آیندگان انتقال می یابد. جش نها،
سوگوار یها، رفتارهایی چون شیوهٔ لباس پوشیدن، افسانه ها، ضرب المث لها،
باز یها و ... از نمون ههای بارز فرهنگ مردم یک سرزمین است. باورهای قلبی و
اعتقادی، آنان را به انجام آداب و رسوم خاصی هدایت م یکند و هویت آنها را
تشکیل می دهد. استان البرز پذیرای مهاجرانی از سراسر کشور است و آیینهٔ
تمام نمای ایران؛ و چه تعبیر زیبایی به کار می برند که آن را «ایران کوچک »
م ینامند.
از نظر فرهنگی و اجتماعی ساکنان استان را م یتوان به دو گروه
محلی و مهاجر تقسیم کرد. فرهنگ بومی در بخ شهای کوچکی مشاهده می شود که آن
هم با گذشت زمان دچار تغییر شده است. مهاجران نیز بخشی از هویت اجتماعی
خود را حفظ کرده اند و بر فرهنگ محلی استان تأثیر گذاشته اند. در این درس
با چکیده ای از ویژگ یهای فرهنگی استان آشنا می شویم.
زبان زبان، ابزار اصلی ایجاد پیوند بین فرهنگ های بشری بوده است و به افراد یک گروه امکان برقراری آزادان ه ارتباط با یکدیگر را می دهد. استان البرز دارای مردمانی با زبان و گویش متفاوت می باشد. زبان مردم کرج و حومهٔ آن فارسی است. گویش مردم کرج، طالقان و مناطق شمال ساوجبلاغ به علت نزدیکی به خطهٔ شمال کشور شبیه و نزدیک به گویش مازندرانی است. ساکنان جنوب ساوجبلاغ و نظرآباد به گویش ترکی تکلم می کنند که لهجه آنان تفاوت هایی با گویش ترکی آذری دارد. در میان مردم اشتهارد نیز زبان فارسی و گویش محلی معروف به تاتی متداول است. مهاجران زبان و گویش مادری خود را حفظ کرد هاند، که این عامل موجب تنوع گویش در استان شده است.
در مورد زبان و گویش بومی مردم کرج نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند اصل و ریشهٔ آن آمیخته ای از زبان مادی و اشکانی همراه با لغات دیگر زبان ها است، دلایل محکمی وجود دارد که این زبان باستانی بازمانده ای از زبان مادی است. عد های این زبان را تاتی م ینامند. زنده یاد دهخدا بر این عقیده است که تات ها قومی پارسی بوده اند و در نواحی مازندران و استرآباد سکونت داشته اند. دکتر محمد معین در فرهنگ فارسی آورده است که تات کلمهٔ ترکی است و به خارجیان ساکن مناطق تحت تصرف ترکان عثمانی (اقوام غیر ترک) اطلاق می شده است. برخی دیگر بر این باورند که لهجه و گویش مردم البرز مرکزی بر قواعد زبان دری قدیم استوار است و به کار بردن واژهٔ تات و نظایر آن در این مورد چندان درست به نظر نمی رسد. واژهٔ تات را عثمانی ها به ایرانیان نسبت دادند و زبانشان را تاتی (یعنی دست و پا شکسته) خواندند.
جشن ها و اعیاد
آیی نهای
مرسوم در میان مردم استان، در برگیرندهٔ جشن ها و اعیاد مذهبی و باستانی
است. این آیی نها ریشه در باورهای مذهبی و تاریخی مردم دارد و موجب همبستگی
و همیاری اجتماعی در بین آنها شده است. هر یک از جشن های ملی و مذهبی
مراسم خاصی در این منطقه دارد.
اعیاد مذهبی: عید
غدیرخم، عید مبعث، عید قربان، عید فطر، میلاد رسول اکرم، 13 رجب، نیمهٔ
شعبان و… جزِء اعیاد باشکوه است. مردم در این اعیاد به جشن و سرور، مدح و
ثناخوانی می پردازند.
شب یلدا (چله): براساس آیینی
کهن، افراد در منزل بزرگان خانواده جمع م یشوند و بلندترین شب سال را جشن
می گیرند. در این شب اشعار زیبای حافظ، سعدی و فردوسی را می خوانند؛ داستان
های کهن را نقل کرده، فال حافظ می گیرند و میوه های سرخ، مانند هندوانه،
انار و سیب را که نمادی از خورشید است تناول می کنند.
چهارشنبه سوری: در
این آیین کهن ایرانیان هفت بوتهٔ خار را آتش می زدند و از روی آن م
یپریدند و اشعاری را می خواندند که آثاری از آن در فرهنگ عامیانهٔ ما موجود
است. پس از برافروختن بوته های خار، خاکستر آن را جمع م یکردند و از خانه
بیرون می بردند. در بازگشت نیز اهل خانه را به تندرستی و دور کردن بلایا
مژده می دادند. در کنار آتش بازی آداب و رسوم دیگری مانند خوردن آجیل مشک
لگشا، قاشق زنی، پختن آش و کوزه شکستن نیز مرسوم بود. همهٔ این آیین ها
تمایل مردم را برای تقسیم شادی با یکدیگر نشان می دهد اما بسیاری از این
مراس مها به دست فراموشی سپرده شده است و صمیمیت و شادمانی آن را تنها در
حکایت پدربزر گها و مادربزرگ ها م یتوان شنید و تصورکرد.
عید نوروز: مه مترین جشن باستانی متداول در میان مردم استان، جشن نوروز است. به راه انداختن پی کهای نوروزی، خانه تکانی، رویاندن دان ههای گیاهی و آتش زدن بوته و شاخ ههای خشک درختان در شب چهارشنبه سوری، برگزاری مراسم یاد بود درگذشتگان، خرید لباس نو، خرید شیرینی و آجیل، گستردن سفر ههای نوروزی و ... از جمله آیین هایی است که در استقبال از بهار در سرتاسر خطهٔ ایران برگزار می شود. هنگام تحویل سال خانواده ها در کنار سفرهٔ هفت سین م ینشینند و دعای مخصوص لحظهٔ تحویل سال را می خوانند و بعد از آن برای دید و بازدید به خانهٔ اقوام م یروند؛ به یکدیگر هدیه م یدهند و سال خوبی برای هم آرزو می کنند. روز سیزدهم فروردین اعضای خانواده به دشت و سبزه زار م یروند و سبزهٔ سفره های هف تسین را به طبیعت می سپارند.
خانواده و خویشاوندی
خانواده،
هستهٔ اصلی جامعهٔ انسانی و محل اصلی حفظ و انتقال سن تهای اجتماعی است.
پیوند میان دو خانواده از طریق ازدواج و معمولاً همراه با آداب و رسوم و
آیی نهای خاصی انجام می گیرد که در نقاط مختلف استان به ویژه روستاها تفاو
تهایی در نحوهٔ برگزاری آنها وجود دارد. بازی ها یکی از انواع سرگرمی های
آموزنده و مفید، باز یهای محلی است که از قدیم در میان کودکان و نوجوانان
رایج بوده است.
بازی ها
مهارت های لازم جسمانی، روانی و اجتماعی را برای زندگی
آینده افراد فراهم می کنند. در این بازی ها، ضمن تفریح، شادابی و تحرک،
افراد مهارت های ه مزیستی، احترام به قوانین و مهارت ایفای نقش های آیندهدر
زندگی را کسب م یکنند، اما با تحولاتی که در زندگی انسان ها رخ داده و
متداول شدن باز یهای رایانه ای بسیاری از این باز یها به دست فراموشی سپرده
شده است.
فرهنگ شفاهی (ادبیات فولکلور)
فولکلور
مجموعهٔ عقاید، آداب و رسوم، افسان هها و ترانه های محلی هر قوم و ملتی
است که پیشینه ای تاریخی دارد و از صدها سال پیش تاکنون نسل به نسل به ما
رسیده و توسط ما به آیندگان انتقال می یابد و گنجینه ای از لالای یها، ضرب
المثل ها، سخنان ساده و… است.
همیاری و تعاون
همیاری
و تعاون در فرهنگ ایرانی اسلامی ما از اهمیت خاصی برخوردار است و در همهٔ
ابعاد زندگی مردم استان به ویژه در روستاها قابل توجه است. آماده کردن
زمین، کاشت و برداشت، لایروبی قنات، برگزاری مراسم اعیاد، سوگواری ها و ...
نمونه هایی از همیاری و تعاون است، که در اصطلاح محلی، مردم طالقان به آن
«یووری »م یگویند. همیاری مردم در زمان جنگ تحمیلی و دفاع از میهن اسلامی
بهترین نمونهٔ آن به شمار می رود.
پیشینۀ تاریخی استان
آیا می دانید کهن ترین خشت دس تساز بشر که در سازمان ملل نگهداری م یشود، در استان البرز کشف شده است؟ بررسی گذشتهٔ تاریخی استان حکایت از قدمت بسیار طولانی این منطقه از کشور دارد. مترین عامل تأثیرگذار در پیشینهٔ تاریخی منطقه موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در مسیر ارتباطی غرب به شرق می باشد. عوامل محدود کنندهٔ طبیعی مانند کوه های البرز و ارتفاعات اشتهارد و کمی دورتر، ارتفاعات زاگرس، همچنین آب و هوای مناسب، زمین های مساعد و منابع آب فراوان موجب شده یکی از قدیم یترین استقرارگاه های انسانی در این منطقه شکل بگیرد که هم دوره و قابل مقایسه با کهنترین تمدنهای پیش از تاریخ و شناخته شده در ایران است.
استان در دوران باستان
سرزمین کنونی البرز
میراث دار کهن ترین تمدنهای ایران باستان است. در این باره می توان به وجود
تپه های باستانی از جمله محوطهٔ ازبکی با قدمت 9 هزار ساله، موش هلان تپه و
تپه مردآباد با قدمت 7 هزار ساله، آق تپه با قدمت 6 هزار ساله، تپه های
خوروین با قدمت 4 هزار ساله و رزکان نو با قدمت 3 هزار ساله اشاره کرد. این
محوطه ها نشان م یدهند منطقه یکی از کانون های فرهنگی و تاریخی ایران زمین
بوده است. در اینجا بنا به اهمیت و ضرورت تعدادی از این تپه های باستانی
معرفی می شوند:
محوطه ازبکی: این محوطه در غرب
شهر نظرآباد واقع شده که آثار به دست آمده از آن مربوط به هزاره هفتم قبل
از میلاد است. این محوطه شامل مجموعه ای از تپ ههای باستانی است که در حال
حاضر شش تپه از آن به نام های یان تپه، جیران تپه، دوشان تپه، مارال تپه،
گوموش تپه و تپهٔ اصلی ازبکی است. تپهٔ اصلی یک «دژ مادی » بوده که آثار به
دست آمده از آن قابل مقایسه با تپ ههای سیلک کاشان، چشمه علی ری و قره تپه
شهریار است. آثار به دست آمده از این تپه شامل خشت های گلی، ظروف سفالی،
سفال های خاکستری، الواح گلی، گورستان ها و نقوش گیاهی و جانوری است. اصلی
ترین آ نها خشت های گلی با قدمت 9 هزار ساله است که از، یان تپه به دست
آمده است. یکی از این خشت ها به عنوان کهن ترین خشت دس تساز بشر و به
نشانهٔ قدمت فرهنگ و مدنیت ایران در سازمان ملل نگهداری می شود. تپهٔ اصلی
این محوطه نیز مجموعه ای از دژها و قلعه هاست و مرتف عترین دژ آن قلعه ای
مستحکم و منسوب به دوران مادها «عصر آهن » است که در محدود های به وسعت 900
مترمربع ساخته شده است. مجموعهٔ این تپه ها به محوطهٔ ازبکی معروف است.
تپه موشه لان اسماعیل آباد: این تپهٔ باستانی
در روستای اسماعی لآباد از دهستان سعیدآباد ساوجبلاغ قرار گرفته است. سفال
های قرمز با نقوش سیاه و قهوه ای کشف شده، در این منطقه قدمت این تپه را به
هزارهٔ پنجم و چهارم قبل از میلاد م یرساند. آثار به دست آمده از این تپه
قابل مقایسه با تپه های ایقربُلاغ )ساوجبلاغ( و سَگزآباد (دشت قزوین) است.
محوطۀ باستانی تپۀ مردآباد:
این تپهٔ باستانی در شهر ماهدشت قرار گرفته است. بررسی ها روی سفال های
جمع آوری شده از این تپه که هر کدام به رنگ متفاوتی است، آثار چهار دورهٔ
فرهنگی از هزارهٔ پنجم تا سوم قبل از میلاد، پارتی، ساسانی و اسلامی را
نشان می دهد.
محوطۀ باستانی آق تپه: این تپه
در اراضی جنوب مهرشهر در محله ای به همین نام واقع شده است. آثار به دست
آمده از این تپه مربوط به هزارهٔ چهارم و سوم قبل از میلاد است همانند تپهٔ
مردآباد که آثار چهار دورهٔ تاریخی در آن مشاهده می شود.
بررسی موقعیت جغرافیایی این تپه های باستانی نشان می دهد که منطقه حلقهٔ اتصال تمدن های شرق و غرب ایران در دوران باستان بوده است.
استان در دوران تاریخی اسلامی
هر چند در
مورد گذشتهٔ استان یک نوع گسست تاریخی وجود دارد و نمی توان سیر مشخصی برای
وقایع و تاریخ آن بیان کرد، اما بررسی آثار و بناهای تاریخی و اسلامی
حکایت از تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین دارد؛ چرا که موقعیت گذرگاهی
منطقه سبب شده است در طول دور ههای بعد از اسلام تحت تأثیر لشکرکش یها و
تاخت و تازها قرار گیرد. نگاهی به محوطه های باستانی، بناهای تاریخی و
امامزاده های مربوط به دوره های اسلامی نشان می دهد که تحولات این منطقه،
از تاریخ سرزمین ایران به ویژه بخ شهای مرکزی جدا نبوده بلکه به شدت از آن
تأثیر پذیرفته است. در کنار این عوامل، قرارگیری منطقه در حد فاصل شهرهای
ری، قزوین و همدان موجب می شد که هی چگاه حکومت مقتدر مرکزی در این منطقه
شکل نگیرد و تنها به عنوان دروازهٔ ورودی این شهرها تلقی گردد. آثار زیادی
از دور ههای سلجوقی، مغولی و تیموری در این سرزمین وجود دارد که از مه
مترین آ نها می توان به برج سلجوقی کردان، اما مزاده زید و رحمان اشتهارد،
برج میدانک و اما مزاده چهل دختران نجم آباد اشاره کرد.
استان در دوران صفویه:
در دورهٔ صفویه محدودهٔ استان البرز به دلیل نزدیکی به شهر قزوین که پایتخت صفویه بود، مورد توجه قرارگرفت و صفویان اقدام به مرمت بنای امام زاد هها، احداث بناها، پ لها و کاروا نسراها کردند؛ از آن جمله می توان به کاروان سرای شاه عباسی کرج و ینگی امام، پ لهای کرج و برغان و بناهای مذهبی چون، اما مزاده سلیمان اشتهارد و حسینیهٔ اعظم برغان اشاره کرد. در این دوره شاهان صفویه از مناطق طالقان، ساوجبلاغ و شمال کرج به عنوان مناطق ییلاقی استفاده م یکردند. با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در زمان شاه عباس طر حهای عمرانی منطقه متوقف شد.
استان در دوران قاجار
با انتخاب تهران به عنوان پایتخت سلسلهٔ قاجار «در سال 1210 هجری قمری » شهر کرج و مناطق اطراف مورد توجه قرارگرفت. علاوه بر این در دورهٔ قاجار به علت قرارگیری این منطقه در مسیر ارتباطی سلطانیه و تبریز اهمیت زیادی پیدا کرد و در آن بناهایی برای استر احت و تفریح ساخته شد. از عمارت های این دوره می توان به کاخ سلیمانیه اشاره کرد که به دستور فتحعلی شاه و به نام فرزندش سلیمان میرزا در محل دانشکدهٔ کشاورزی کرج ساخته شد. از دیگر کاخ ها م یتوان به کاخ شهرستانک اشاره کرد.
استان در دوران پهلوی
با آغاز سلسلهٔ پهلوی مناطق اطراف پایتخت رو به توسعه گذاشت و همزمان با اجرای سیاست اقتصادی دولت و آغاز پروژه های عمرانی ملی مانند توسعهٔ راه های ارتباطی ) آزادراه تهران کرج(، راه آهن سراسری، احداث مؤسسهٔ سرم سازی رازی، مؤسسهٔ استاندارد، تأسیس مدرسهٔ فلاحت «دانشکده کشاورزی »، واحدهای صنعتی جهان، کارخانهٔ قند، نساجیمقدم و فخر ایران، سیمان آبیک و… منطقه به سرعت رونق گرفت. در این سال ها هستهٔ اصلی کرج محدودهٔ اطراف محلهٔ مصباح و خیابان کشاورز بود که با ورود مهاجران، این شهر روز به روز گسترش یافت؛ مناطق و روستاهای اطراف از گرمدره در شرق تا حصارک در غرب در آن ادغام شدند. توسعهٔ فیزیکی بدون برنامه موجب شد، در حاشیهٔ شهر و زمین هایی که مورد تملک شهرداری بود و از آ نها به درستی مراقبت نمی شد. مجموعهٔ این تحولات موجب شد در مدت کوتاهی کرج با جذب مهاجرانی از سراسر کشور به دومین شهر پرجمعیت استان تهران تبدیل شود و سرانجام در سال 1389 به عنوان مرکز استان البرز انتخاب شد.
گردشگری
تصاویر زیر برخی از انواع جاذب ههای گردشگری استان را نشان می دهد:
پدیدهٔ گردشگری پس از انقلاب صنعتی دچار تغییر و تحول گردید و از حالت تجملی خارج و به عنوان یک رفتار اجتماعی همگانی تبدیل شد. این تغییر در کل جهان اثر گذاشت و کشورها و مناطق زیادی توانستند از این رهگذر درآمد هنگفتی به دست آورند. هر چند به نظر م یرسد پدیده گردشگری صنعت جدیدی است، اما سفر روی زمین و دیدن جاذب ههای آن قدمتی به اندازهٔ عمر انسان دارد. علاقه و گرایش درونی برای آشنایی با سرزمین، فرهنگ، نژاد، آداب و رسوم ملل مختلف، باعث توسعهٔ روزافزون این صنعت شد. امروزه صنعت گردشگری از نظر درآمدزایی پس از صنایع نفت و خودروسازی سومین صنعت بزرگ جهان محسوب م یشود. کارشناسان سه عنصر اساسی حمل و نقل، گردشگری و فناوری را برای توسعهٔ اقتصادی هر مکان در قرن 21 تعیین کرده اند.
استان البرز به دلیل جاذب ههای طبیعی فراوان، موقعیت جغرافیایی، دسترسی به را ههای ارتباطی و نزدیکی به مراکز اصلی تمرکز جمعیت کشور، توان بالایی در جذب گردشگران به صورت روزانه دارد که توجه به این بخش م یتواند نقش قابل توجهی در توسعهٔ استان داشته باشد.
جاذب ههای گردشگری استان را م یتوان به جاذب ههای طبیعی و انسانی تقسیم کرد:
الف) جاذب ههای طبیعی
جاذب ههای طبیعی، پدید ههایی هستند که انسان در به وجود آمدن آنها نقشی
ندارد، ولی م یتواند با شناسایی آنها و فراهم کردن امکانات و زیرساخ تها،
زمینهٔ استفاده از آن را تسهیل کند. خستگی و فشارهای روحی و جسمی ناشی از
شهرنشینی، علاقه و نیاز شهرنشینان را به گذران اوقات فراغت در محی طهای
طبیعی بیشتر کرده است. دامن طبیعت در روزهای تعطیل به ویژه در فصول گرم سال
میزبان ساکنان شهرهای داخل و خارج استان است. عمد هترین جاذب ههای طبیعی
استان عبارت اند از:
1 کوه های مرتفع و بلند:
ارتفاعات البرز دارای جاذب ههای متنوعی چون آبشارهای طبیعی، چشم هها، دامن
ههای سرسبز، گون ههای ب ینظیر گیاهی و جانوری است که کو هنوردان، کو
هپیمایان و خانواده ها رابرای تفریح و ورزش و مشاهدهٔ مناظر بکر به سوی خود
می کشاند. ارتفاعات شمال کرج، ساوجبلاغ و طالقان از اصل یترین مناطق طبیع
تگردی استان محسوب می شوند.
2 غارهای طبیعی: این غارها در اثر عوامل فرسایش ایجاد شد هاند و مشاهدهٔ آن برای جغرافیدانان، زمی نشناسان و دوستداران طبیعت لذت بخش است. از جملهٔ این غارها ی خمراد در محور کرج چالوس است که در دورهٔ دوم زمی نشناسی ایجاد شده و در اغلب اوقات سال دارای قندی لهای یخی است. از دیگر غارهای طبیعی م یتوان به غار «وایسوار » در روستای هیو ساوجبلاغ اشاره کرد.
3 مناطق کویری: در جنوب نظرآباد و حاشیهٔ رود شور در اشتهارد، کویر تقریباً بزرگی واقع شده که گون ههای زیست محیطی خاص و اشکال فرسایشی را در اختیار علاقه مندان قرار می دهد.
ب) جاذبه های انسانی
در
استان البرز حدود 400 اثر تاریخی وجود دارد که بیش از 190 اثر آن در فهرست
آثار ملی به ثبت رسیده است. علاوه بر آثار تاریخی که در درس دهم به آنها
اشاره شد، این جاذب هها را م یتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
1 اماکن زیارتی:
امامزاد هها اصل یترین مکا نهای زیارتی اند که در سراسر استان پراکنده شد
هاند و در مناسب تهای مذهبی علاق همندان را به سوی خود م یکشانند. از مه
مترین آنها م یتوان به امامزادگان طاهر ، حسن و محمد در کرج، امامزاده
جعفر در هشتگرد، امامزاده ابراهیم تنکمان، امامزاده سلیمان در اشتهارد و
امامزاده هارون در جوستان طالقان اشاره کرد.
2 بناهای تاریخی: این بناها شامل کاروا نسراها، حما مهای تاریخی، عمار تها و کا خهای دوران پهلوی، پل ها، آسیا بها و بر جهای تاریخی م یباشند که گردشگران فرهنگی و تاریخی را به خود جذب می کنند. پل شا هعباسی، برج کردان، برج میدانک جادهٔ چالوس، حمام مصباح کرج و شهرک طالقان، کاخ مروارید مهرشهر، آسیاب آبی مهدی آباد نظرآباد شاخ صترین این بناها محسوب می شوند.
مناطق عمده گردشگری استان البرز
منظر تاریخی طبیعی جاده کرج، چالوس:
این جاده زیباترین محور گردشگری کشور محسوب م یشود که ارتباط مرکز استان
را با شمال کشور برقرار می کند.سراسر این جادهٔ پر پیچ و خم با چشم
اندازهای کم نظیر پدیده هایی چون کو ههای بلند، دریاچه، رودخان هها، تون
لها، گردن هها و درختان تنومند را به نمایش می گذارد. مناظر طبیعی، مناطق
تاریخی، مذهبی، امکانات ورزشی و تفریحی سبب شده که این جاده از کانو نهای
اصلی گردشگری کشور محسوب شود علاوه بر این مسیر جاد ههای کردان و جادهٔ
طالقان از دیگر محورهای گردشگری استان محسوب می شوند.
پیست اسکی دیزین:
این پیست از مه مترین پیس تهای اسکی کشور است و به دلیل وجود امکانات
رفاهی، تل هکابین، تله اسکی، برگزاری مسابقات بین المللی، علاق همندان ورز
شهای زمستانی را به خود جذب م یکند. در فصل تابستان نیز علاوه بر اسکی روی
چمن، ارتفاعات این پیست پوشیده از انواع گلهای وحشی و گیاهان دارویی است.
هوای مطبوع و مجموع ههای آموزشی رفاهی خانواده ها را به سوی خود می کشاند
دریاچهٔ سد کرج و طالقان، مرکز آموزش هوایی در صالحیهٔ نظرآباد، پیست اسکی خور «در جاده چالوس » و ارتفاعات نورالشهدای عظیمیه از دیگر توا نهای استان برای گردشگری است.
مهم ترین جاذب ههای گردشگری استان
شهرستان کرج
اماکن تاریخی (ابینه) : کاروانسرای شاه عباسی کاخ سلیمانیه کاخ مروارید )شمس( کاخ ناصرالدین شاهی شهرستانک کاخ رضا شاهی گچسر پل شاه عباسی (آجری) پل سنگی (حامی) پل سنگی آهنین راه محوطهٔ کارخانهٔ ذوب آهن کارخانه قند حمام مصباح حمام حیدرآباد حمام بیلقان حمام هلجرد قلعه صمصام قلعه دختر شهرستانک قلعه پلنگ آباد (رحمانیه) بز قلعه اشتهارد قلعه کلاک کوره آجری بیلقان برج سنگی میدانک پردیس کشاورزی کاروانسرای کندوان حمام سیادیه حمام صحت آباد حمام کلاک بالا خانه مرحوم فاتح قلعه تنگ کسیل قلعه قزل حصار قلعه اربابی راشته قلعه ری زمین قلعه روستایی کلاک قلعه شاه دژ کوره های آهک پزی گچسر آسیاب قدیمی خور آسیاب هلجرد برج منبع آب (آجری) رزکان نو قلعه پل خواب.
اماکن مذهبی : امام زاده زید ورحمان )سه گنبدان( امامزاده سلیمان اشتهارد امامزاده شاهزاده عسگری خور امامزاده محمد سیجان امامزاده
حسین
گوراب امامزاده سلیمان ابهرک شبستان مسجد جامع اشتهارد امامزاده ام
کبری ام صغری اشتهارد امامزاده عبداله و طاهرکندر مسجد جامع خور مسجد
جامع ولایت رود مسجد هلجرد حسینیه سبادیه امامزاده ابراهیم کلوانسر
امامزاده ابراهیم ومحمد تقی ورزان امامزاده پیر پیران آتشگاه امامزاده
احمد و محمود ماهدشت زیارتگاه تقی کلاک امامزاده جعفر ارنگه زیارتگاه
چهل دختر کندر امامزاده حسن کرج امامزاده حسن حسنکدر امامزاده حیدر کلاک
پایین امامزاده رزاق اشتهارد امامزاده رضی الدین کلها امامزاده ابراهیم
سپهسالار زیارتگاه سید ابراهیم کندر امامزاده طاهر مهرشهر امامزاده
عبداله مهر شهر امامزاده قاسم ماهدشت زیارتگاه غیبی محمد شهر امامزاده
محمد حصارک قدمگاه آقا سید علاء الدین ولایت رود امامزاده هاشم و هارون
لیلستان
جاذبه های طبیعی : درخت چنار امامزاده حسین گوراب باغ های جهانشهر غار یخ مراد غارهای ری زمین و سیراچال آسارا غار میدانک درخت چنار حصار درخت چنار هلجرد درخت سرو گوهردشت درخت چنار توجان درخت های کهن آقادار درخت کهنسال ارس شهرستانک آبشار هفت چشمه آبشار خور آبشار ورزن باغ لاله گچسر پیست اسکی دیزین پیست اسکی خور دریاچه سد امیر کبیر چشمه گله گیله چشمه وله باغ سیب مهرشهر
تپه ها و محوطه های باستانی : تپه باستانی آق تپه تپه خرم آباد تپه علی آباد تپه مردآباد زال تپه تپه های مراد تپه تپه تل اسکی خور تپه دزدبر خور تپه امامزاده قاسم قشلاق تپه تپه پلنگ آباد )رحمانیه( تپه شنستون تپه فرخ آباد تپه های باستانی راشته تپه های باستانی حسن بیک چشمه تپه های کندوان تپه های کندر تپه گلستان تپه باستانی دشت بهشت تپه کرد چشمه تپه مهدی خانی آتشگاه تپه حسین آباد تپه و قلعه حیدرآباد تپه امامزاده احمد و محمود قبرستان ارنگه قبرستان کچان قبرستان هلجرد قبرستان کندر گورستان باستانی رزکان نو قبرستان کلاک بالا محوطه قبرستان گلستانک
شهرستان ساوجبلاغ
اماکن تاریخی : کاروانسرای ینگی امام پل حاج کاظمی پل قدیمی برغان پل بانو صحرا قلعه کیومرث آسیاب حاجی رحیم حمام ورده حمام هرجاب روستای سیبان دره درب های مسجد طالیان خانه های قدیمی روستای سنج قلعه کش کلا قلعه حسن خانی قلعه قاسم آباد قلعه ینگی امام حمام هیو آب انبار روستای فشند بافت بازار برغان کوشک قاجاری برغان خانه تاریخی خدابنده لو خانه تاریخی صانعی کاروانسرای برغان خانه تاریخی بزرگمهر خانه تاریخی خانم سلطان خانه تاریخی سلطانی کوره آجرپزی هرجاب خانه سرهنگ عرب آباد خسروی کاروانسرای چهار باغ
اماکن مذهبی : امامزاده عبدالقاهر حسینیه
اعظم برغان شاهزاده حسین کردان امامزاده عبدالله وصالح مسجد جامع
سیبستان امامزاده سلیمان امامزاده زبیده خاتون امامزاده جعفر هشتگرد
امامزاده هادی وعلی نقی امامزاده بی بی خاتون ورده امامزاده علی اکبر
روستای تکیه امامزاده بی بی قزلر امامزاده کاظم روستای سرهه امامزاده بی
بی نسا امامزاده موسی خوروین امامزاده هفت تن، آجین دوجین امامزاده
یحیی وبی بی شهربانو امامراده بی بی سکینه امامزاده شعیب رامجین
امامزاده کمال الدین امامزاده اسماعیل امامزاده سه تن امامزاده هاشم
امامزاده موسی امامزاده ظاهرالدین امامزاده جواد قاسم آباد مسجد سیرود
جاذبه های طبیعی : چنارهای امامزاده ورده چنار امامزاده تکیه چنار کهن طالیان چنار مسجد برغان پیر چنار کردان درختان سرو پیر دار چنار مسجد کوشکذر چنارهای سنقرآباد سروهای سیراب غارهای هیو آبشار سنج آبشارسیرود چنارهای شلمزار درخت سپیدارک
تپه ها و محوطه های باستانی : گنج تپه خورین تپه قبرستان شاه تپه تپه پشت منبع آب تپه قوهه تپه شورقلعه پایین تپه لشکر آباد اقلان تپه تپه گردان (گبران) تپه ویسوار تپه ینگی امام تپه گرجیان تپه ایفر بلاغ تپه موشلان اسماعیل آباد تپه نمکلان تپه بزرگ حاجی آباد تپه روستای خور تپه دو چنار تپه قاسم آباد بزرگ سیاه تپه خوروین آلان تپه تپه گلستان کردان تپه کوشکذر تپهملک آباد تپه امامزاده سنقرآباد محوطه قبرستان امام تپه تپه های دو برار محوطه شهر خاقان محوطه کلاغ دره محوطه جنوب امامزاده اسماعیل زکی آباد محوطه سر عسل محوطه ترسان دره تپه حاجی ببان قبرستان قدیمی منجوق تپه تپه چمبورک قیدار تپه تپه کوچک حاجی آباد تپه غربی سلطان آباد تپه شرقی سلطان آباد تپه سرخاب تپه آران روباه تپه رامجین عباد تپه رامجین تپه غرب اسماعیل آباد محوطه کردان
شهرستان نظرآباد
اماکن تاریخی (ابنیه) : آسیاب آبی مهدی آباد خانه و اتومبیل دکتر مصدق یخچال نجم آباد
اماکن فرهنگی (مذهبی) : مسجد حضرت ابوالفضل امامزاده ابراهیم امامزاده جعفر قلعه شیخ امامزاده ابوالحسن گازر سنگ امامزاده چهل دختر
جاذبه های طبیعی : حاشیه رود شور جاده تنکمان جاده نجم آباد غارهای نمکی نجم آباد
تپه ها و محوطه های باستانی : تپه ازبکی جیران تپه مارال تپه گوموش تپه تپه قزلحصار شرقی تپه قزلحصار غربی تپه کول بهرام تپه مسکین آباد
تپه
صالحیه تپه قلعه شیخ تپه الوند تپه دولت آباد منجوق تپه تپه
محمدآباد تیکان تپه تپه چهل دختر تپه قوچ حصار تپه حاجی بیک تپه محمد
آباد دولت آباد تپه باستانی نجم آباد تپه گازرسنگ تپه شرف الدین کرش
تپه تپه فیروز آباد تپه شرقی ابراهیم جیل تپه غربی ابراهیم جیل تپه سید
جمال الدین تینال تپه چال تپه تپه نوکند تپه طلا چگینی تپه بختیار
تپه محمد آباد تپه درافشان انبار تپه غربی انبار تپه شرقی تپه کریم
آباد
شهرستان طالقان
اماکن فرهنگی (مذهبی) : امامزاده ابراهیم تکیه ناوه امامزاده موسی و سلیم امامزاده حمزه و عبداله امامزاده محمود امامزاده هارون امامزاده ابراهیم اوچان امامزاده زید ابراهیم کرکبود امامزاده کش رود امامزاده قاضی امامزاده یوسف امامزاده سید شرف امامزاده سید ضیاء امامزاده اسماعیل امامزاده پیر غلام امامزاده شاه محمد حنفیه امامزاده شعیب امامزاده ذکریا میرآش امامزاده ذکریا هرنج امامزاده محراب امامزاده هاشم امامزاده محمود تکیه جوستان پیر جمشید پیر حسین زیارتگاه پیرکش زیارتگاه پیر وشته مقبره عبدالحمید مقبره عبدالغنی مقبره ملا یغما مقبره روستای هرنج
جاذبه های طبیعی : غار پنجعلی غار زالنگاه غار بادامستان غار وییا آبشار اسکان آبشار کر آبشار شل بن درخت چنار سوهان درخت چنار پرکه
تپه ها و محوطه های باستانی : محوطه روناسر محوطه جیر ارژنگ محوطه تکیدر محوطه شلانک بن محوطه هورسی بند محوطه واگین سو محوطه
تلو
محوطه لمبران محوطه پول چال محوطه خرمال کول محوطه قزوین دشت محوطه
مرغ استل محوطه کوشک سر محوطه خانه مالان محوطه ارچیلان محوطه ارباغ
محوطه اشکار چر محوطه زرده گهره محوطه قلاع گتی محوطه نویزیک محوطه
کوشک دیم محوطه قلاع دوش تپه قلاع دوش تپه سنقر کلایه تپه پنجعلی
قبرستان تاریخی گته ده مرجان تپه قبرستان گبری شاه کوه تپه تپه اردکان
تپه میرآش تپه قلعه سر قبرستان ابصار قبرستان خسبان قبرستان قلعه
کولج قبرستان آرموت تپه خوزه کل
عالی